Αφού ολοκληρώσαμε το ταξίδι μας στην Αίγυπτο τον περασμένο Οκτώβριο, ο κολλητός φίλος και σύντροφος Πέντραμ Σαγιάρ (με τον οποίο ταξιδέψαμε μαζί) έγραψε ένα άρθρο στο μπλογκ του με τίτλο «Αραβικό Φθινόπωρο;» (την ελληνική μετάφραση μπορείτε εδώ http://www.diktio.org/node/775 στη σελίδα 22 του αρχείου PDF). Αν και βρήκα κάπως πεσιμιστική την προσέγγιση του Πέντραμ, εντούτοις, όφειλα να παραδεχτώ ότι στηριζόταν σε πραγματικά δεδομένα. Εφτά μήνες μετά την πτώση του Μουμπάρακ, ο στρατός εξακολουθούσε να ελέγχει την εξουσία, οι νόμοι εκτάκτου ανάγκης ήταν σε ισχύ, οι πολίτες δικάζονταν από στρατοδικεία, σχεδόν όλοι οι πραιτοριανοί του Μουμπάρακ ήταν στις θέσεις τους κι ετοιμάζονταν να κατέβουν στις εκλογές, οι αντιδράσεις για τη δολοφονία 25 Κοπτών διαδηλωτών στις 9 Οκτώβρη δεν ήταν αυτές που αντιστοιχούσαν στη σοβαρότητα του γεγονότος, οι κινητοποιήσεις που είδαμε στην Ταχρίρ δεν υπερέβαιναν σε συμμετοχή τις 10.000, οι ακτιβιστές που οργάνωσαν την Ταχρίρ έμοιαζαν απομονωμένοι, και η εκλογική λίστα που είχαν συγκροτήσει οι δυνάμεις της Αριστεράς (μεταξύ των οποίων και η Σοσιαλιστική Λαϊκή Συμμαχία), η νεολαία των Αδελφών Μουσουλμάνων (Αιγυπτιακό Ρεύμα που διασπάστηκε από το κόμμα λόγω της συμβιβαστικής στάσης του απέναντι στο καθεστώς) και ακτιβιστές κινημάτων νεολαίας, δεν φαινόταν να έχει ιδιαίτερη τύχη στις κάλπες. Ωστόσο, προσωπικά δεν μπορούσαν να συμμεριστώ την άποψη ότι η επανάσταση είχε τελειώσει και βαίναμε ολοταχώς προς την εγκαθίδρυση ενός νέου αυταρχισμού. Κρατούσα τα λόγια του στελέχους της Σοσιαλιστικής Λαϊκής Συμμαχίας Άκραμ Ισμαήλ Μοχάμεντ: «Καμιά πολιτική δύναμη δεν μπορεί να ελέγξει την Αίγυπτο αυτή τη στιγμή».
Η πορεία προς την έκρηξη
Πώς φτάσαμε λοιπόν στη λαϊκή έκρηξη των τελευταίων ημερών; Κατ’ αρχάς, στο κοινωνικό πεδίο η κατάσταση παραμένει τραγική. Για την ακρίβεια, έχει χειροτερέψει μετά την επανάσταση της 25ης Γενάρη, λόγω της κατάρρευσης του τουρισμού και της ανόδου της τιμής των τροφίμων. Η γενική αίσθηση στα λαϊκά στρώματα είναι ότι η πτώση του Μουμπάρακ δεν άλλαξε τίποτα για τις ζωές τους. Αυτή η αίσθηση μπορεί να μεταφραστεί είτε σε αντίθεση στην επανάσταση και αναζήτηση επιστροφής στην ομαλότητα, είτε σε οργή εναντίον του SCAF (είναι το κυβερνών Ανώτατο Συμβούλιο Ενόπλων Δυνάμεων).
Στο πολιτικό πεδίο, οι δυνάμεις του καθεστώτος δεν έχουν μπορέσει να διαμορφώσουν έναν τέτοιο πολιτικό σχέδιο που θα μπορούσε να εγγυηθεί την έξοδο από την αστάθεια. Η αρχική προσπάθεια των στρατιωτικών ήταν να αναζητήσουν έναν πολιτικό συμβιβασμό με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Αδελφότητα αποτελεί όχι μόνο την πιο μεγάλη δύναμη της αντιπολίτευσης, αλλά και το μόνο φορέα που έχει πραγματική οργανωτική δομή πανεθνικού κόμματος. Από την αρχή της επανάστασης της 25ης Γενάρη, η Αδελφότητα κράτησε επαμφοτερίζουσα στάση απέναντι στο λαϊκό κίνημα. Στην αρχή δεν μπήκε στην κινητοποίηση, στη συνέχεια (και όταν οι μάζες είχαν κατακλύσει την Ταχρίρ) την ακολούθησε, και τέλος μπήκε κατευθείαν στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων και του συμβιβασμού με τους στρατιωτικούς.
Ωστόσο, η προσπάθεια συμβιβασμού Αδελφότητας-στρατιωτικών (κορυφαία στιγμή της οποίας ήταν η από κοινού ψήφος στο δημοψήφισμα του καλοκαιριού για τη διαδικασία μετάβασης στη δημοκρατία) δεν ευδοκίμησε. Οι στρατιωτικοί γρήγορα ανακάλυψαν ότι η Αδελφότητα δεν μπορούσε να ελέγξει όλο το κίνημα. Χαρακτηριστική αυτή της αδυναμίας της είναι και η αποχώρηση πολύ μεγάλου τμήματος της νεολαίας της (που είχε κεντρικό ρόλο στην Ταχρίρ) και η δημιουργία ενός καινούργιου φορέα, του Αιγυπτιακού Ρεύματος. Το Ρεύμα έχει συμπράξει εκλογική συμμαχία με την Αριστερά. Επιπλέον, οι στρατιωτικοί φοβήθηκαν μην επαναληφθεί στην Αίγυπτο ένα σενάριο αλά Ερντογάν. Δηλαδή ότι η διαφαινόμενη νίκη της Αδελφότητας στις εκλογές θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια σταδιακή υφαρπαγή του ελέγχου της εξουσίας από τους ισλαμιστές, καθώς και σε έναν ορισμένο επαναπροσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής προς έναν μετριοπαθή αντιαμεριακανισμό, στο πρότυπο της γραμμής Ερντογάν-Νταβούτογλου. Τέλος, η αδυναμία του λαϊκού κινήματος να δημιουργήσει πραγματικά μαζικά γεγονότα φαίνεται ότι οδήγησε τους στρατιωτικούς στην πεποίθηση ότι η μεταφορά της εξουσίας δεν είναι και τόσο απαραίτητη. Άλλωστε, η στρατηγική της έντασης, μέσω της αναμόχλευσης των θρησκευτικών διενέξεων και της ανόδου της εγκληματικότητας λόγω της απόσυρσης της αστυνομίας από τις γειτονιές, βοηθούσε στο να παρουσιάζεται ο στρατός ως το τελευταίο ανάχωμα πριν το χάος.
Η Ταχρίρ ξαναγεμίζει
Έχοντας λοιπόν την πεποίθηση ότι ελέγχουν την κατάσταση, οι στρατιωτικοί παρουσίασαν ένα σκανδαλώδες σχέδιο Συντάγματος, που έδινε θεσμικό μανδύα στην παρέμβαση του στρατού στα πολιτικά πράγματα κι έθετε τον προϋπολογισμό του υπεράνω του κοινοβουλευτικού ελέγχου (να σημειώσουμε ότι πέρα των μεγάλων αμυντικών δαπανών, ο στρατός ελέγχει και σημαντικό μέρος της αιγυπτιακής οικονομίας). Αυτό το σχέδιο αποτέλεσε τη σταγόνα που ξεχείλισε ένα ποτήρι ήδη γεμάτο από την άρνηση καθορισμού συγκεκριμένης ημερομηνίας προεδρικών εκλογών (οι εκλογές της 28ης Νοεμβρίου θα βγάλουν Συντακτική Εθνοσυνέλευση από την οποία όμως δεν θα προκύψει η επόμενη κυβέρνηση), από τη διατήρηση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, από τη φτώχεια, από…
Την Παρασκευή 18 Νοέμβρη η Ταχρίρ γεμίζει για πρώτη φορά μετά από καιρό. Στη συγκέντρωση συμμετέχουν μετά από πολύ καιρό η Αδελφότητα και οι Σαλαφίτες (το πιο εξτρεμιστικό κομμάτι του ισλαμισμού), οι οποίοι δίνουν και τον τόνο (αν και πρέπει να αναφερθεί ότι τόσο η Αριστερά όσο και τα κινήματα νεολαίας, όπως το Κίνημα 6 Απρίλη, ήταν ορατά μέσα στην κινητοποίηση). Την επόμενη μέρα, Σάββατο 19 Νοέμβρη, έχουν μείνει στην Ταχρίρ λίγες εκατοντάδες διαδηλωτές οι οποίοι έχουν στήσει και κάποιες σκηνές, με στόχο να επαναλάβουν το διαρκές σιτ-ιν. Αυτοί οι λίγοι διαδηλωτές είναι που δέχτηκαν τη βάρβαρη επίθεση της αστυνομίας με πραγματικά πυρά και άγριο ξύλο.
Η ώρα των ξυπόλυτων
Γιατί όμως η αστυνομία επιτέθηκε τόσο βίαια σε τόσο λίγο κόσμο. Αναζητώντας την εξήγηση μίλησα στο τηλέφωνο με δύο Αιγύπτιους φίλους, των οποίων τις (διαφορετικές) εξηγήσεις παραθέτω. Ο Μουσταφά Μόχι, συντάκτης του αγγλόφωνου σάιτ της καθημερινής εφημερίδας Al Masry Al Youm, μού είπε ότι προς το παρόν δεν υπάρχει λογική εξήγηση που να τη συμμερίζονται όλοι. Ο ίδιος πιθανολογούσε ότι το καθεστώς δεν ήθελε σε καμία περίπτωση να αφήσει τον παραμικρό χώρο για να επαναληφθεί στην Ταχρίρ ένα σιτ-ιν, που θα μπορούσε να εξελιχθεί επικίνδυνα για την καθεστηκυία τάξη. Από τη μεριά του, ο Άκραμ Ισμαήλ Μοχάμεντ θεωρεί ότι ο στρατός επιχείρησε να δημιουργήσει ένταση ενόψει των εκλογών, καθώς και να πιέσει την Αδελφότητα να δεχτεί τους όρους του, απειλώντας με αναβολή των εκλογών λόγω του «χάους» (που ο ίδιος ο στρατός θα δημιουργούσε). Η κατάσταση όμως ξέφυγε από τον έλεγχο λόγω της λαϊκής αντίδρασης, και γύρισε μπούμερανγκ για το στρατό.
Παρά τις διαφορετικές ερμηνείες τους για τα κίνητρα του στρατού, και οι δύο συνομιλητές μου συμφωνούσαν στο ότι η κατάσταση εξερράγη όταν κυκλοφόρησε στους δρόμους του Καΐρου ότι υπάρχουν νεκροί στην Ταχρίρ. Τις 48 ώρες που ακολούθησαν, καμία πολιτική δύναμη δεν ήλεγχε την εξέγερση. Οι δεκάδες χιλιάδες που συγκρούστηκαν με την αστυνομία, κατέβηκαν στην Ταχρίρ για να υπερασπιστούν τα αδέρφια και τους φίλους τους, για να φωνάξουν «ως εδώ με τη στρατιωτική εξουσία». Είναι χαρακτηριστική η μαρτυρία της Κριστίν Ζανκόβσκι, μιας Γερμανίδας που ζει δίπλα από το βασικό πεδίο μάχης, την οδό Μοχάμεντ Μαχμούντ: «Βλέπω ξυπόλητους ανθρώπους να συγκρούονται με την αστυνομία». Ήταν οι κάτοικοι των παραγκουπόλεων που κατέβηκαν στο κέντρο της πόλης.
Από εδώ και πέρα
Μετά το χτεσινοβραδινό διάγγελμα του Ταντάουι, επικεφαλής του SCAF, οι διαδηλωτές έχουν καταγράψει τις δύο πρώτες νίκες τους. Η κυβέρνηση-μαριονέτα του στρατού υπό τον Σαράφ παραιτήθηκε. Επιπλέον, για πρώτη φορά ο στρατός καθόρισε κάπως πιο συγκεκριμένα το χρόνο διεξαγωγής των προεδρικών εκλογών (πρώτο εξάμηνο του ’12). Ωστόσο, η Ταχρίρ δεν ικανοποιήθηκε από τις παραχωρήσεις. Αντίθετα το διάγγελμα Ταντάουι θεωρήθηκε πρόκληση και προκάλεσε οργή. Το βασικό αίτημα που συσπειρώνει αυτή τη στιγμή το λαϊκό κίνημα είναι η δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας που θα διαχειριστεί τη διαδικασία μετάβασης της εξουσίας. Η χτεσινοβραδινή πολύ μεγάλη συγκέντρωση στην Ταχρίρ (παρά την απόφαση της Αδελφότητας να μη συμμετάσχει) γεννάει την αισιοδοξία στους ακτιβιστές ότι αυτή τη φορά η Αίγυπτος μπορεί να κάνει ένα αποφασιστικό βήμα προς τη δημοκρατία.
Γιάννης Αλμπάνης, 23/11/11
Πολύ καλό άρθρο.Συνέχισε να μας ενημερώνεις.