Από την Εποχή της 6/10/2013
Ο Ζιλμπέρ Ασκάρ διδάσκει διεθνείς σχέσεις στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου
Γιατί οι ΗΠΑ αποφάσισαν, τελικά, να μην επέμβουν στρατιωτικά στη Συρία;
Γιατί από την αρχή δεν έβλεπαν με ενθουσιασμό την προοπτική της στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία. Δεν ισχύει ο ισχυρισμός ότι έψαχναν ένα πρόσχημα για να βομβαρδίσουν τον Άσαντ. Αν όντως το ήθελαν, θα το είχαν κάνει εδώ και καιρό. Άλλωστε, επανειλημμένα έχουν δηλώσει ότι δεν θέλουν να επέμβουν, όπως και δεν θέλουν την κατάρρευση του καθεστώτος. Από τη στιγμή όμως που ο Ομπάμα είχε δηλώσει ότι το ζήτημα της χρήσης χημικών όπλων αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για τις ΗΠΑ, ήταν αναγκασμένες να κάνουν κάτι. Διακυβευόταν πλέον η αξιοπιστία των ΗΠΑ. Κατά συνέπεια, η Δύση ήταν αναγκασμένη να απειλήσει με στρατιωτική επέμβαση. Επειδή ακριβώς από την αρχή δεν ήταν ενθουσιώδεις με την προοπτική της στρατιωτικής επέμβασης, οι ΗΠΑ δέχτηκαν με ανακούφιση το ρωσικό σχέδιο συμβιβασμού. Όπως ακριβώς το δέχτηκε και το συριακό καθεστώς.
Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την έλλειψη ενθουσιασμού, από τη στιγμή που το καθεστώς Άσαντ είναι ο βασικός σύμμαχος του Ιράν, δηλαδή του κύριου αντίπαλου των ΗΠΑ στην περιοχή, και βασικός υποστηρικτής της Χεζμπολά, δηλαδή ενός από τους κύριους εχθρούς του Ισραήλ;
Θα δείτε ότι ανάλογη στάση κρατάει και το Ισραήλ. Όταν η προοπτική των βομβαρδισμών ήταν ακόμα ανοιχτή, οι New York Times δημοσίευσαν ένα άρθρο που αποτύπωνε τις προσεγγίσεις της ισραηλινής πλευράς. Εκεί οι Ισραηλινοί δήλωναν ότι θα υποστήριζαν τους βομβαρδισμούς, στο βαθμό που δεν θα μεταβαλλόταν ο συσχετισμός δυνάμεων. Οι ΗΠΑ και το Ισραήλ δεν θέλουν να πέσει το καθεστώς Άσαντ, γιατί φοβούνται περισσότερο αυτό που μπορεί να το αντικαταστήσει , απ’ όσο φοβούνται το ίδιο το καθεστώς.
Φοβούνται τον έλεγχο της Συρίας από τους ισλαμιστές ή φοβούνται οποιοδήποτε καινούργιο καθεστώς;
Φοβούνται ότι το χάος και αποσταθεροποίηση θα οδηγήσουν στο άγνωστο. Ας αναλογιστούμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες τα πιο ασφαλή σύνορα του Ισραήλ είναι αυτά με τη Συρία. Από αυτή τη σκοπιά, έχουν εμπιστοσύνη στον Άσαντ. Αν καταρρεύσει το καθεστώς, θα βρεθούν αντιμέτωποι με το άγνωστο. Γι’ αυτό οι ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει ότι δεν επιθυμούν την πτώση του καθεστώτος, αλλά ένα συμβιβασμό, όπου ο Άσαντ θα φύγει από την εξουσία, και το καθεστώς, που θα παραμείνει, θα διαπραγματευτεί με μέρος της αντιπολίτευσης.
Πέρα από την ανάγκη για σταθερότητα στη Συρία, θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τη στάση των ΗΠΑ ως έκφραση μιας ορισμένης απεμπλοκής τους από τη Μέση Ανατολή και επαναπροσανατολισμού τους προς τον Ειρηνικό;
Γνωρίζω αυτή τη θεωρία, αλλά τη θεωρώ εσφαλμένη. Όταν λέμε «Ειρηνικός» εννοούμε «Κίνα». Η Μέση Ανατολή είναι στρατηγικά απαραίτητη στη σχέση των ΗΠΑ με την Κίνα. Η Κίνα είναι δυνάμει ο πιο απειλητικός αντίπαλος για τις ΗΠΑ. Η αχίλλειος φτέρνα όμως της Κίνας είναι η ενεργειακή εξάρτησή της. Η Κίνα εξαρτάται από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής. Όσο πιο πολύ εξαρτάται η Κίνα από το πετρέλαιό της, τόσο πιο σημαντική θα γίνεται η Μέση Ανατολή για τις ΗΠΑ. Δεν πρόκειται λοιπόν για έναν αμερικάνικο αναπροσανατολισμό. Αυτό που συμβαίνει είναι η υποχώρηση της αμερικάνικης ηγεμονίας. Οι λόγοι αυτής της υποχώρησης είναι πολλοί: η οικονομική κρίση, η άνοδος της Κίνας, καθώς και οι ήττες των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, με κύρια αυτή στο Ιράκ, που κατέληξε σε πραγματική καταστροφή. Στο Αφγανιστάν, μετά από δώδεκα χρόνια πολέμου, αναγκάζονται να διαπραγματευτούν με τους Ταλιμπάν. Οι ΗΠΑ έχουν δυνατότητα να καταστρέφουν χώρες, αλλά δεν μπορούν να τις ελέγξουν. Κατέστρεψαν το Ιράκ, αλλά δεν μπόρεσαν να το ελέγξουν. Τώρα η κυβέρνηση του Ιράκ είναι πιο κοντά στο Ιράν απ’ ότι είναι στις ΗΠΑ.
Πού οφείλεται αυτή η αδυναμία ελέγχου;
Σχετίζεται με την ήττα των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Στο Βιετνάμ οι ΗΠΑ είχαν ακόμα υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και μπορούσαν να συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό στρατευμάτων. Με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, η στρατιωτική θητεία έγινε αντιδημοφιλής και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να την καταργήσει. Έκτοτε, η θητεία παραμένει αντιδημοφιλής και καμία κυβέρνηση δεν έχει τολμήσει να την επαναφέρει. Αν εξετάσετε τη στρατιωτική εικόνα των ΗΠΑ, θα διαπιστώσετε ότι σήμερα διαθέτουν πολύ μεγαλύτερη δύναμη πυρός απ’ ό,τι την εποχή του Βιετνάμ. Αλλά είναι πολύ πιο αδύναμες σε ό,τι αφορά τον αριθμό των στρατιωτών. Για να ελέγξεις μια χώρα χρειάζεσαι στρατιώτες στο έδαφος. Όταν εισέβαλαν στο Ιράκ, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να ελέγξουν τη χώρα μόνο με εκατό χιλιάδες στρατιώτες, πράγμα αδύνατο.
Ποιος πιστεύετε ότι διέπραξε την επίθεση με χημικά όπλα στα προάστια της Δαμασκού; Ήταν ηθελημένη κίνηση του καθεστώτος, προβοκάτσια των αναρτών ή κάποιο λάθος;
Δεν μπορεί να αποκλειστεί η υπόθεση κάποιας δυσλειτουργίας τους καθεστώτος. Από την άλλη, στην περιοχή που έγινε η επίθεση, διεξάγονταν σκληρές μάχες. Οι κυβερνητικές δυνάμεις αντιμετώπιζαν σοβαρές δυσκολίες στην ανακατάληψη αυτού του σημαντικού προαστίου της Δαμασκού. Οπότε μια ηθελημένη ενέργεια δεν θα ήταν ασύμβατη με ένα καθεστώς που δεν έχει ενδοιασμούς. Υπάρχει βέβαια το αντεπιχείρημα της παρουσίας στη Δαμασκό των παρατηρητών του ΟΗΕ. Η απάντηση είναι ότι παρατηρητές του ΟΗΕ βρίσκονται διαρκώς στη Συρία, χωρίς να έχει καμία επίπτωση η παρουσία τους. Νομίζω λοιπόν ότι απλά ήθελαν να ανακαταλάβουν την περιοχής και πιθανόν δεν υπολόγισαν σωστά τη δόση των χημικών. Υπενθυμίζω ότι και άλλες φορές είχαν κάνει χρήση χημικών όπλων, δοκιμάζοντας την «κόκκινη γραμμή» του Ομπάμα. Αυτή τη φορά ξεπεράστηκαν τα όρια.
Μετά την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, χιλιάδες παρατηρητές του ΟΗΕ θα επιβλέψουν την καταστροφή των συριακών όπλων. Αυτή η παρουσία στο συριακό έδαφος θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα στην κατεύθυνση μιας ειρηνευτικής συμφωνίας;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η απόφαση αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας Κέρι – Λαβρόφ, επόμενο βήμα της οποίας μάλλον θα είναι μια νέα συνδιάσκεψη στη Γενεύη. Από την αρχή οι ΗΠΑ πιέζουν τη Ρωσία για να πιέσει με τη σειρά της τη Συρία με στόχο έναν συμβιβασμό «τύπου Υεμένης», δηλαδή ασφαλής έξοδος του Άσαντ και μετά συμφωνία των αντιμαχόμενων πλευρών. Μέχρι τώρα η Ρωσία δεν ασκούσε αυτή την πίεση.
Γιατί όμως η Ρωσία επιμένει τόσο πολύ στον Άσαντ; Δεν θα μπορούσε να συμπεριλάβει σε έναν συμβιβασμό την απόλυτη διασφάλιση της στρατιωτικής παρουσίας της στη Συρία;
Πρώτον, χρησιμοποιεί τη Συρία ως χαρτί στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Δεύτερον, έχει μετατρέψει το συριακό ζήτημα σε μέσο για την αναβάθμιση του διεθνούς κύρους της. Ως ένα ορισμένο σημείο, παρατηρούμε την αποκατάσταση της ρωσικής αξιοπιστίας. Οι Ρώσοι έδρασαν αποτελεσματικά, γνωρίζοντας βέβαια ότι οι Αμερικάνοι δεν προέκριναν τη στρατιωτική επέμβαση. Αν οι ΗΠΑ ήθελαν όντως να ρίξουν το καθεστώς, η Ρωσία δεν θα μπορούσε να κάνει πολλά.
Πέρα από το διεθνές γεωπολιτικό παιχνίδι, υπάρχει κι η πραγματικότητα στο πεδίο. Ποιοι είναι οι λόγοι της επίθεση των ισλαμιστών στις δυνάμεις του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, καθώς και του ανακοινωθέντος τους ότι δεν εκπροσωπούνται πλέον από το Εθνικό Συριακό Συμβούλιο;
Χωρίς να μπω σε κουραστικές λεπτομέρειες, αυτές οι κινήσεις αποτελούν προληπτικά μέτρα εναντίον ενός ενδεχόμενου συμβιβασμού τύπου Υεμένης. Στην πραγματικότητα δεν στρέφονται μόνο εναντίον του Συριακού Εθνικού Συμβουλίου, αλλά εναντίο των σχεδίων των ΗΠΑ. Η λογική είναι ότι «εμείς δεν θέλουμε να πάμε στη Γενεύη, το Συμβούλιο αποφάσισε να πάει, οπότε εμείς δηλώνουμε ότι δεν μας εκπροσωπεί. Κανένας δεν θα κάνει συμβιβασμούς με το καθεστώς στο όνομα μας».
Αυτές οι κινήσεις όμως δεν είναι και έκφραση της ισχυροποίησης των ακραίων ισλαμιστών λόγω της μαζικής προσέλευσης των ξένων τζιχαντιστών;
Στη Συρία δρουν δύο οργανώσεις με αναφορά στην Αλ Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και τη Συρία καθώς και η Αλ Νούσρα. Απ’ όσα έχω ακούσει, δεν νομίζω ότι αυτές οι δύο οργανώσεις διαθέτουν περισσότερους από το 10% των ανταρτών. Οι ξένοι μαχητές πηγαίνουν στο Ισλαμικό Κράτος, το οποίο όμως δεν υπέγραψε το ανακοινωθέν. Το ανακοινωθέν υπογράφτηκε από την Αλ Νούσρα, τους σαλαφίτες του Συριακού Ισλαμικού Μετώπου, που ίσως να είναι και το 30% των ανταρτών, και ορισμένες μονάδες ισλαμιστικών τάσεων του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA), οι οποίες δεν ανήκουν στη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Το ότι το υπέγραψαν αυτές οι μονάδες, δείχνει τη ριζοσπαστικοποίηση που συμβαίνει μέσα στις τάξεις του FSA. Το πραγματικό περιεχόμενο του ανακοινωθέντος δεν έχει να κάνει λοιπόν με κάποιο ιδεολογικό διαχωρισμό στη βάση της δημιουργίας ισλαμικού κράτους, αλλά με την απόρριψη της προοπτικής του συμβιβασμού με το καθεστώς.
Υπάρχει κάποια πιθανότητα να τελειώσει ο συριακός εμφύλιος πόλεμος σε ορατό χρονικό διάστημα;
Δεν πιστεύω ότι ένας συμβιβασμού τύπου Υεμένης είναι εφικτός στη Συρία. Στην Υεμένη δεν είχαμε τίποτα που να συγκρίνεται με την αιματοχυσία της Συρίας. Δεδομένης αυτής, καθώς και του χαρακτήρα του καθεστώτος, που στηρίζεται σε μια μειονοτική θρησκευτική ομάδα, είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα συμβιβασμό που θα αφήσει άθικτο τον πυρήνα του καθεστώτος. Νομίζω ότι πολύ πιο πιθανό είναι να δούμε εξελίξεις λόγω της κούρασης της αλεβίτικης κοινότητας, που καταβάλλει βαρύ τίμημα για την υπεράσπιση του Ασαντ, και της οποίας εξαντλούνται οι εφεδρείες Μέχρι την επέμβαση της Χεζμπολά, το καθεστώς έχανε συνεχώς έδαφος. Γι’ αυτό το Ιράν και η Χεζμπολά αναγκάστηκαν να δράσουν, κάτι που δεν είναι προς όφελος της Χεζμπολά, αφού έτσι φθείρεται στρατιωτικά και αποδυναμώνεται πολιτικά στο εσωτερικό του Λιβάνου. Με τη Χεζμπολά στη Συρία, το καθεστώς πέρασε στην αντεπίθεση και ανακατέλαβε εδάφη. Και αυτό όμως έχει τα όρια του, γιατί και η Χεζμπολά αρχίζει να εξαντλείται και δεν μπορεί να ανανεώσει τις δυνάμεις της. Μπορεί λοιπόν αυτή η κόπωση να οδηγήσει σε διάσπαση του καθεστώτος, με τον Άσαντ και τον σκληρό πυρήνα του καθεστώτος να παραμερίζονται, για να ανοίξει ο δρόμος σε μια συμφωνία με την αντιπολίτευση.
Τη συνέντευξη πήρε ο Γιάννης Αλμπάνης