Η βία του Ζορζ Λαμπικά

labica

Δημοσιεύτηκε στην Εποχή της 9/11/2014

 

Είχα την τύχη πριν μια δεκαετία περίπου να ακούσω την εισήγηση του Ζορζ Λαμπικά σχετικά με τη βία στο συνέδριο Μαρξ στο Παρίσι. Η εντύπωση που μού προκάλεσε η προσέγγιση του μαρξιστή φιλόσοφου ήταν διπλή. Από τη μια μεριά, η επιμονή του σε αυτά που (θα έπρεπε να) είναι τα αυτονόητα για την Αριστερά, αποτέλεσαν πραγματική διανοητική ανάσα μέσα στην κλίμα ασφυξίας που έχει δημιουργηθεί στη Γαλλία από την καθολική ηγεμονία της καθεστωτικής σκέψης. Από την άλλη, πολλές από τις απαντήσεις του Λαμπικά στα φλέγοντα ερωτήματα που σχετίζονται με τη βία δεν με ικανοποίησαν πλήρως.
Την από δεκαετίας πρώτη εντύπωσή μου για τη σκέψη του Λαμπικά, επιβεβαίωσε σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο «Η βία; Ποια βία;» που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εκτός Γραμμής σε μετάφραση των Χρήστου Βαλλιάνου και Τάσου Μπέτζελου (ο πρόλογος και το επίμετρο είναι του Στάθη Κουβελάκη). Το βιβλίο αποτελείται από έξι εκτενή άρθρα που επιχειρούν να πραγματευτούν από μαρξιστική σκοπιά το ζήτημα της βίας.

 

Ριζοσπαστική σκέψη συνδεδεμένη με την πολιτική δράση

 
Ο πρόλογος και το επίμετρο του Στάθη Κουβελάκη δεν φωτίζουν μόνο τη φιλοσοφική και πολιτική διαδρομή του Λαμπικά. Δίνουν επίσης την ευκαιρία στον έλληνα αναγνώστη για μια πρώτη γνωριμία με το λησμονημένο σήμερα σύμπαν του γαλλικού μαρξισμού των δεκαετιών ’60 και ’70. Ο Κουβελάκης ως προς το φιλοσοφικό έργο του, εγγράφεται σε αυτήν ακριβώς την παράδοση του γαλλικού μαρξισμού.
Δύο πράγματα θα πρέπει να κρατήσουμε από τη βιογραφία του Ζορζ Λαμπικά (1930-2009). Το πρώτο είναι ότι η φιλοσοφική σκέψη του ήταν πάντοτε συνδεδεμένη με την πολιτική δράση του. Παράλληλα με μια αξιοσημείωτη ακαδημαϊκή πορεία, ο Λαμπικά βρέθηκε σταθερά στην πρώτη γραμμή των κοινωνικών αγώνων, είτε επρόκειτο για το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της Αλγερίας είτε για την προσπάθεια της αριστερής πτέρυγας του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας να αποτρέψει την ενσωμάτωση του κόμματος στο πλαίσιο της κυρίαρχης πολιτικής. Η βιογραφία του Λαμπικά μάς θυμίζει ότι μια παλιότερη γενιά ριζοσπαστών φιλοσόφων δεν ήταν εσώκλειστη στα πανεπιστημιακά campus, αλλά διαλεγόταν συνεχώς με τους δρόμους και δεν απέφευγε τα ρίσκα οχυρωμένη στην ακαδημαϊκή ασφάλεια –ο Λαμπικά, Γάλλος ων, αναγκάστηκε να βγει στην παρανομία λόγω της στράτευσής του στον αγώνα της Αλγερίας.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό του που πρέπει να κρατήσουμε, είναι η επιμονή του στις ιδέες του, παρά την πολιτική και ακαδημαϊκή περιθωριοποίηση που αυτή συνεπαγόταν. Ο Λαμπικά επέμεινε στον μαρξισμό ακόμα και όταν θεωρούταν πλέον θλιβερό απομεινάρι ενός ξεχασμένου παρελθόντος. Επέμεινε επίσης σε θέσεις που όχι μόνο δεν ήταν (και δεν είναι) δημοφιλείς, αλλά σχεδόν αποκλείονται εξ ορισμού από το δημόσιο διάλογο στη Γαλλία: επικαιρότητα της επανάστασης, αδιαπραγμάτευτη αντίθεση με τον ιμπεριαλισμό, υπεράσπιση της επαναστατικής βίας. Η πορεία του Λαμπικά χαρακτηρίζεται από την πολιτική συνέπεια και τη διανοητική εντιμότητα.

 

Η βία δεν είναι έννοια

 

Ο αναγνώστης του «Η βία; Ποια βία» μπορεί να εκτιμήσει ότι τα επιχειρήματα του Λαμπικά δεν βρίσκουν την ανάπτυξη που θα τους αντιστοιχούσε. Ωστόσο, ας έχουμε στο νου ότι τα άρθρα που συμπεριλήφθηκαν στην έκδοση της Εκτός Γραμμής πρέπει να διαβαστούν ως προλεγόμενα μιας μελλοντικής μετάφρασης στα ελληνικά του «Θεωρία της Βίας», που είναι το «μεγάλο» έργο του φιλοσόφου και όπου αναπτύσσονται διεξοδικά οι απόψεις του.
Αφετηριακή θέση του Ζορζ Λαμπικά είναι ότι η βία δεν αποτελεί φιλοσοφική έννοια (σελ. 33). Οι άπειρες εκφάνσεις της, που διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, δεν έχουν κοινό παρονομαστή. Η βία μπορεί να κριθεί μόνο εν καταστάσει (σελ. 49). Δηλαδή δεν υπάρχει «βία ως τέτοια». «Η έκταση της βίας είναι αξιοσημείωτη και αψηφά εμφανώς κάθε είδους καταγραφή: από τις «αντικοινωνικές συμπεριφορές» στις σφαγές, από τις βρισιές στην τρομοκρατία, από το έγκλημα πάθους στα βασανιστήρια, από την παιδοφιλία στην επανάσταση» (σελ.56). «Το συμπέρασμα είναι αμείλικτο για τον φιλόσοφο. Η έκταση της βίας είναι σχεδόν άπειρη και η κατανόηση της είναι σχεδόν μηδενική».

 

Έκρηξη της συστημικής βίας

 
Ο Λαμπικά υπενθυμίζει ότι η «βία είναι ο πραγματικός εργοδηγός της καπιταλιστικής συσσώρευσης» (σελ. 63). Αυτό το σύστημα που διαρκώς ομνύει στη μη βία, στηρίζεται σε «δύο είδη βίας που εκδηλώνονται αφενός στη διασύνδεση οικονομικής παραγωγής και κρατικής δύναμης (για παράδειγμα της δύναμης των όπλων) και αφετέρου στον πόλεμο (χρήση των όπλων)» (σελ 65).
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η σύμφυτη με τον καπιταλισμό συστημκή βία οξύνεται σε υπερθετικό βαθμό. Κατ’ αρχάς, οι ΗΠΑ διαρκώς προχωρούν σε στρατιωτικές επεμβάσεις έξω από κάθε νομικό πλαίσιο προκειμένου να εμπεδώσουν την πλανητική κυριαρχία τους και να αποτρέψουν κάθε πιθανότητα «εθνικής ανάπτυξης» που δεν συνάδει με τα συμφέροντά τους (σελ 80). Επιπλέον, παρακολουθούμε την παρόξυνση της οικονομικής ή «σιωπηλής» βίας, που έχει σα συνέπειες τη σκλήρυνση της εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας, την υποταγή της πολιτικής σφαίρας στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, την εξατομίκευση των εργαζομένων.
Παράλληλα, η λεγόμενη αντιτρομοκρατική σταυροφορία σηματοδοτεί την επιβολή ενός «συστήματος αστυνόμευσης χωρίς προηγούμενο» (σελ 82). Οι πολιτικές ελευθερίες φαλκιδεύονται, η αντίσταση απονομιμοποιείται, ο μουσουλμάνος «Άλλος» δαιμονοποιείται. Μάλιστα «η κρατική τρομοκρατία έχει ως αποτέλεσμα μια πραγματική επιμόλυνση, καθώς προκαλεί συνεχώς «τρομοκρατικές» πράξεις, που υποτίθεται ότι αντιμάχεται» (σελ 85).

 

Το παράδοξο της «μη βίας»

 
Το παράδοξο της εποχής μας είναι ότι ενώ σημειώνεται πρωτοφανής όξυνση της βίας σε πλανητικό επίπεδο, για παγκοσμιοποίηση της βίας κάνει λόγο ο Λαμπικά, εντούτοις, ποτέ άλλοτε στο παρελθόν δεν ήταν τόσο ηγεμονική η καταδίκη της βίας (σελ 93). Βέβαια η καταδίκη της βίας δεν είναι τόσο γενική όσο παρουσιάζεται. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Κουβελάκης στο επίμετρό του «στην καταδίκη της βίας απ’ όπου και αν προέρχεται, το απ’ όπου σημαίνει απλώς απ’ όποια θέση δεν βρίσκεται εντός της περιμέτρου της κρατικής βίας» (σελ 182).
Ο Λαμπικά επιμένει ότι η καταδίκη γενικώς της προσφυγής στη βία παράγει μια απολογητική τής συναίνεσης, απαξιώνει την αντίσταση και οδηγεί σε μια σύγχρονη μορφή εθελοδουλείας (σελ 73). Η βία μπορεί να είναι μια πολιτικά νόμιμη απάντηση των κυριαρχούμενων στη βία και την καταπίεση που υφίστανται, ακολουθώντας την εξίσωση Βία/Οδύνη/αντι-Βία (σελ 77 και 60). Ωστόσο, η αντι-βία των κυριαρχούμενων δεν είναι πανάκεια. Οι κυριαρχούμενοι δεν προκρίνουν την επιλογή της βίας γιατί αυτοί είναι πάντοτε τα πρώτα θύματά της. Για την ακρίβεια, για τους κυριαρχούνενους «η βία δεν είναι αντικείμενο επιλογής» (σελ 94). Απορρέει πάντα από την οδύνη της βίας που συστηματικά υφίστανται καθώς και από τον συσχετισμό δυνάμεων που διαμορφώνεται. Για τον Λαμπικά ενώ η προσφυγή στην επαναστατική αντι-βία είναι πολιτικά νόμιμη, οι ειρηνικές μορφές πάλης πρέπει να προτιμώνται, όταν αυτό είναι εφικτό.

 

Ερωτήματα

 
Με την επιφύλαξη ότι τα κείμενα του «Η βία; Ποια βία» δεν συνιστούν ολοκληρωμένη πραγματεία, εγείρονται ορισμένα ερωτήματα αναφορικά με τον στοχασμό του Ζορζ Λαμπικά. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι όντως η βία δεν αποτελεί έννοια (αν και για το αντίθετο έχουμε ισχυρές ενδείξεις), η πολιτική βία γενικά, και ειδικά η επαναστατική βία, δεν μπορούν να θεωρηθούν έννοιες φιλοσοφικά προσδιορίσιμες; Επιπλέον, οι διαφορετικοί βαθμοί οξύτητας των διαφόρων μορφών βίας δεν χρήζουν ιδιαίτερης ανάλυσης, αντί να ομογενοποιούνται εν τέλει στη χοάνη μιας απροσδιόριστης γενικής έννοιας της «βίας»; Είναι το ίδιο βία η απόλυση με τη δολοφονία; Τέλος, δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς ότι οι «κυριαρχούμενοι» αυτοί καθαυτοί δεν κάνουν καμία πολιτική επιλογή. Τις επιλογές τις κάνουν οι (πολιτικές, συνδικαλιστικές, κινηματικές) οργανώσεις τους. Και αυτές οι επιλογές έχουν πάντοτε τη σφραγίδα της υποκειμενικότητας. Δεν απορρέουν δηλαδή αυτομάτως ούτε από την καταπίεση, αλλά και ούτε από το συσχετισμό δύναμης.
Ανεξάρτητα πάντως από τις όποιες διαφωνίες, το «Η βία; Ποια βία» πρέπει να διαβαστεί από τον κόσμο της Αριστεράς. Δίνει τροφή στον προβληματισμό και αποτελεί αντίδοτο στην άνωθεν επιβαλλόμενη ενιαία συναινετική σκέψη.

Γιάννης Αλμπάνης

Σχολιάστε

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Shares