suprematism_4

100 χρόνια μετά, μια Επανάσταση που μας κάνει να σκεφτόμαστε

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 48 του Δελτίου Θυέλλης

Έναν αιώνα μετά από εκείνον τον ηφαιστειακό Οκτώβρη του 1917, συζητάμε ακόμα με πάθος για τη Ρώσικη Επανάσταση. Δεν ανταλλάσσουμε απόψεις σε κάποιο επιστημονικό συνέδριο για την Ιστορία, ως ειδικοί. Συζητάμε για τα γεγονότα εκείνου του Οκτώβρη ως αριστερές και αριστεροί, αντιμετωπίζοντας τη Ρώσικη Επανάσταση όχι ως αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, αλλά ως ζώσα αφορμή πολιτικού προβληματισμού. Άραγε πόσα ιστορικά γεγονότα διατηρούν αυτή τη δύναμη τόσα χρόνια μετά την τέλεσή τους;

suprematism_4

Τι απομένει και τι όχι

Θα μπορούσε βέβαια να ισχυριστεί κανείς ότι σήμερα, 100 χρόνια μετά το 1917 και 28 από το 1989, λίγα πράγματα έχουν απομείνει από εκείνη τη μοναδική έφοδο στον ουρανό.

* Πλην Κούβας, που παραμένει μια ιδιάζουσα περίπτωση, δεν υπάρχουν πλέον καθεστώτα με πραγματική αναφορά στη σοσιαλιστική επανάσταση.

* Η νεανική και εργατική ριζοσπαστικοποίηση σπανίως διοχετεύεται στην οικοδόμηση «κομμάτων νέου τύπου», κατά το πρότυπο του Λένιν. Ακόμα και τα κόμματα που ομνύουν στον λενινισμό, πόρρω απέχουν από το πρότυπο των μπολσεβίκων.

* Η μεγάλη πλειονότητα της ανθρωπότητας δεν διανοείται μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπου και, εννοείται, δεν έχει σε μεγάλη υπόληψη ό,τι προέκυψε στη Σοβιετική Ένωση και αλλού, μετά από εκείνον τον Οκτώβρη.

Υπό μια έννοια, δηλαδή, η λάμψη της Οκτωβριανής Επανάστασης μοιάζει να έχει ξεθωριάσει. Ωστόσο, αυτή είναι η μια μόνο πλευρά. Γιατί έναν αιώνα μετά, η Ρώσικη Επανάσταση:

* Παραμένει ένα μοναδικό σύμβολο εξέγερσης και χειραφέτησης. Μάλιστα σήμερα, μετά την κατάρρευση του «Υπαρκτού», ο Οκτώβρης απεκδύεται ολοένα και περισσότερο των καθεστωτικών συνυφάνσεων του.

* Αποτελεί βασικό σημείο αναφοράς για την Αριστερά –τουλάχιστον για την ριζοσπαστική αντικαπιταλιστική εκδοχή της. Είτε διατηρώντας σημαντικά μέρη της κληρονομιάς της, είτε απορρίπτοντας άλλα, το παράδειγμα της Ρώσικης Επανάστασης συνιστά πάντοτε γνώμονα μέσα από τον οποίο κρίνεται κι εντέλει διαμορφώνεται η αριστερή πολιτική.

* Συνιστά το μεγαλύτερο έως σήμερα χειραφετησιακό πείραμα στην Ιστορία. Μια μοναδική Στιγμή (που κράτησε όσο μια στιγμή…) που οι «από κάτω» θρυμμάτισαν τους «φυσικούς νόμους» της κοινωνίας και πήραν το πεπρωμένο στα χέρια τους σε μια πρωτοφανή κλίμακα.

Σύνθετη και αντιφατική παράδοση

Συζητώντας λοιπόν σήμερα για τη Ρώσικη Επανάσταση, αν θέλουμε να αποφύγουμε τις εύκολες εξυμνήσεις και τις εξίσου εύκολες καταδίκες, θα πρέπει να αναμετρηθούμε με μια σύνθετη και πολλές φορές αντιφατική παράδοση, θα πρέπει δηλαδή να την αντιμετωπίσουμε όχι ως μουσειακό έκθεμα, αλλά ως ζων πολιτικό σώμα, με το οποίο θα πρέπει να συνομιλήσουμε.

Τι πρέπει λοιπόν να κρατήσουμε εμείς, ως πολιτική υποκειμενικότητα, από την παράδοση του κόκκινου Οκτώβρη;

Νομίζω ότι πρώτα απ’ όλα πρέπει να κρατήσουμε την αποφασιστικότητα των μπολσεβίκων (αλλά και άλλων πολιτικών ρευμάτων της εποχής όπως οι αριστεροί εσέροι και οι αναρχικοί) να κάνουν όντως την επανάσταση και όχι απλώς να  την επικαλεστούν. «Κάνω την επανάσταση» σημαίνει ότι έρχομαι σε οριστική ρήξη (τόσο πολιτική όσο και προσωπική) με τον αστικό κόσμο. Σημαίνει επίσης ότι η ιδέα της Επανάστασης μετατρέπεται στην ορίζουσα της σχέσης μου με τον Κόσμο. Είναι μια στάση ζωής, όχι μόνο μια ιδεολογία.

Δεύτερον, πρέπει να κρατήσουμε την αίσθηση του πολιτικού, ιδιαίτερα της χρονικότητας του πολιτικού, που είχαν οι μπολσεβίκοι. Νομίζω ότι αυτή τη αίσθηση του πολιτικού αποτελεί τη βασική συνεισφορά του Λένιν. Η Ρώσικη Επανάσταση απέχει πάρα πολύ από το να είναι το αποτέλεσμα μιας «αντικειμενικής ιστορικής εξέλιξης». Αντιθέτως, συνιστά ίσως το πλέον εντυπωσιακό έργο της σχεδιασμένης παρέμβασης του υποκειμενικού παράγοντα: Από την άρνηση του ιμπεριαλιστικού πολέμου, στην επανάσταση του Φλεβάρη, και από τις Θέσεις του Απρίλη στην έφοδο στα Χειμερινά Ανάκτορα, η πορεία των μπολσεβίκων δεν είναι παρά μια αλυσίδα διεισδυτικών αναγνώσεων της συγκυρίας που συμπληρώνονται κάθε φορά από τις κατάλληλες τακτικές επιλογές για να προχωρήσει το στρατηγικό σχέδιο τους. Καθόλου τυχαία ο Λένιν μιλάει για την τέχνη της εξέγερσης και όχι βέβαια για κάποια επιστήμη.

Τρίτον, οι Ρώσοι επαναστάτες δίνουν ένα απαράμιλλο παράδειγμα αφοσίωσης στη συλλογικότητα, σε αυτό το μέγιστο «Εμείς», για το οποίο κάθε επιμέρους «Εγώ» εργάζεται χωρίς οικονομία δυνάμεων και θυσιών. Δεν πρόκειται απλώς για την πειθαρχία στις συλλογικές αποφάσεις, αλλά για την αφετηριακή αντίληψη ότι η προσωπική καταξίωση σε αυτήν τη ζωή περνάει μόνο μέσα από την ευόδωση του συλλογικού σχεδίου. Ένας για όλους και όλοι για έναν.

Τέταρτον, η Ρώσικη Επανάσταση αποτελεί έξοχη έκφραση του προλεταριακού διεθνισμού. Οι μπολσεβίκοι ήρθαν εξ αρχής σε μετωπική σύγκρουση με το «εθνικό συμφέρον», υιοθετώντας ντεφαιτιστική στάση όταν εξερράγη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος Κατάφεραν, στη συνέχεια, να μετατρέψουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σε κοινωνικό. Η δε Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατίας είναι το πρώτο κράτος χωρίς εθνικό προσδιορισμό, μια κοινότητα ισότιμων εθνοτήτων με ενοποιητικό στοιχείο (θεωρητικά τουλάχιστον) τη δημοκρατική οργάνωση της εργασίας και την επιθυμία της χειραφέτησης.

Πέμπτον, ίσως η πιο σημαντική παρακαταθήκη της Ρώσικης Επανάστασης είναι αυτή καθαυτή η νίκη της. Η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων σαν αυτά του Σπάρτακου του Τόμας Μίνστερ και της Κομμούνας του Παρισιού, όπου οι «από κάτω» εξεγείρονται ενάντια στην αθλιότητα που τους επιβάλλουν οι «από πάνω», διεκδικώντας ελευθερία, αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη. Μέχρι τον Οκτώβρη του 1917 όλοι αυτοί οι ξεσηκωμοί κατέληγαν σε λουτρά αίματος των εξεγερμένων. Η εξέγερση έληγε κάθε φορά με την επιβολή του δίκιου του ισχυρού. Ο Οκτώβρης απέδειξε ότι το δίκιο μπορεί να έχει αρκετή ισχύ ώστε να επιβάλει τους όρους του. Γι’ αυτό και δεν αποτέλεσε μεμονωμένο περιστατικό, αλλά τον πρώτο κρίκο μια αλυσίδας επαναστατικών γεγονότων που συντάραξαν τον πλανήτη.

Η σκοτεινή πλευρά

Ωστόσο, η κληρονομιά της Ρώσικης Επανάστασης δεν είναι μόνο θετική. Όσο σημαντικό είναι να υπερασπιστούμε το επαναστατικό παράδειγμα του Οκτώβρη, άλλα τόσο κρίσιμο είναι να μιλήσουμε για τη σκοτεινή πλευρά του. Η Αριστερά δεν κινδυνεύει μόνο από τον ιστορικό αναθεωρητισμού του «ακραίου Κέντρου», αλλά απειλείται επίσης από έναν ορισμένο «undergroundαναθεωρητισμό» που επαναφέρει τα εικονίσματα της ΟΠΛΑ και του Στάλιν. Στους επαναστάτες του χτες δεν οφείλουμε μόνο το σεβασμό, αλλά και την κριτική μας.

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να μιλήσουμε για την απαξιωτική στάση των μπολσεβίκων απέναντι στη δημοκρατία. Το «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» υπήρξε περισσότερο προπαγανδιστικό σύνθημα παρά πραγματικό πολιτικό πρόγραμμα. Ακόμα και πριν τον Στάλιν, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός ήταν πρωτίστως συγκεντρωτισμός και δευτερευόντως δημοκρατικός. Ο δε αυταρχισμός συνόδευσε την μπολσεβίκικη διακυβέρνηση από τα πρώτα βήματά της. Θα ήταν αφελής όποιος δεν αντιλαμβάνεται ότι σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου και ιμπεριαλιστικής επέμβασης, η επανάσταση πρέπει να χρησιμοποιήσει βία και τρομοκρατία για να μπορέσει να αμυνθεί και να επιβιώσει. Ωστόσο, θα ήταν υποκριτικό να παραβλέψει κανείς ότι η λήξη του εμφυλίου δεν σήμανε την αποκατάσταση του πλουραλισμού και των πολιτικών ελευθεριών, ότι τα μέλη της Τσεκά έκαναν κατά σύστημα κατάχρηση εξουσίας, ότι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Solοvski κλείνονταν οι αριστεροί αντιφρονούντες πριν να κυριαρχήσει ο Στάλιν, ότι η σφαγή των ναυτών της Κρονστάνδης υπήρξε έναν αδικαιολόγητο έγκλημα που αμαυρώνει την ιστορία του Λένιν και του Τρότσκι.

Δεν συμμερίζομαι την άποψη της Χάνα Άρεντ ότι ο σταλινισμός υπήρξε το αναγκαίο επακόλουθο του λενινισμού. Ο σταλινισμός ήταν η άρνηση της επανάστασης που έγινε καθεστώς τρόμου, ένα θεμελιωδώς αντεπαναστατικό τερατούργημα. Γι’ αυτό άλλωστε η επιβολή του σταλινισμού πέρασε μέσα από την εξόντωση της γενιάς του ’17. Ωστόσο, ο λενινισμός με τον αυταρχισμό και τη μονολιθικότητά του διαμόρφωσε εκείνη τη συνθήκη εντός της οποίας ο σταλινισμός κατέστη μία από τις δυνητικές τροχιές, τις οποίες θα μπορούσε να ακολουθήσει η επανάσταση μετά τη νίκη της. Ο Τρότσκι, ο Ζινόβιεφ, ο Κάμενεφ, ο Πρεομπραζένσκι και η αριστερή αντιπολίτευση, ενσάρκωσαν τις διαφορετικές τροχιές που θα μπορούσε να ακολουθήσει η επανάσταση –και το πλήρωσαν με τις ζωές τους. Ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι ο Στάλιν στο κόμμα του Λένιν κυριάρχησε, το δε καθεστώς του τρόμου οικοδομήθηκε πάνω στον μηχανισμό καταστολής της προηγούμενης περιόδου.

Τρίτον, νομίζω ότι η αφοσίωση στο Εμείς πήρε πολλές φορές τη νοσηρή εκδοχή της εκμηδένισης του Εγώ. Δεν ήταν πια η προσωπική καταξίωση μέσα από τη συλλογική επιτυχία, αλλά η αναίρεση της ίδιας της ιδιοπροσωπίας του ανθρώπου. Στον όνομα της ανάδειξης μιας πιο «ανθρώπινης» ανθρωπότητας, απαξιώθηκαν οι πραγματικοί, φτιαγμένοι από σάρκα κι αίμα, άνθρωποι. Πλέον τραγική στιγμή αυτής της τάσης υπήρξαν οι ομολογίες των μπολσεβίκων ηγετών στις δίκες της Μόσχας, όπου στο βωμό της επιβίωσης του σοβιετικού κράτους θυσίασαν ακόμα και αυτήν την υστεροφημία τους.

Τέλος, καμιά από τις μορφές που πήρε η σοβιετική οικονομία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σήμερα ως παράδειγμα ενός καθεστώτος μετάβασης στον σοσιαλισμό, παρ’ όλο που μπορούν να εμπλουτίσουν τον πολιτικό προβληματισμό της εποχής μας. Η χαμηλή αποτελεσματικότητα, ο παραδοσιακός ιεραρχικός τρόπος οργάνωσης της παραγωγής, η αποξένωση του εργαζόμενου από το αντικείμενο της εργασίας του, καθώς και οι καταστροφικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των οικονομικών επιλογών που έγιναν, δημιουργούν εύλογους προβληματισμούς για τον τρόπο  με τον οποίο συνέλαβαν τον μετασχηματισμό οι επαναστάτες του 19oυ και του 20ού αιώνα.

Τα ερωτήματα

Ένα αιώνα μετά, τα ερωτήματα που θέτει η Ρώσικη Επανάσταση βρίσκονται στην καρδιά των πολιτικών αναζητήσεων όσων αντιπαρατίθενται με τον καπιταλισμό. Πως μπορούμε να συνδυάσουμε την αποτελεσματικότητα με τη δημοκρατία; Πώς μπορούμε να αφοσιωνόμαστε στο Εμείς χωρίς να αναιρούμε το Εγώ; Να εξασφαλίζουμε την οικονομική ισότητα ενισχύοντας την παραγωγική κινητοποίηση; Να συντονίσουμε την εργατική αυτοδιαχείριση με τον κεντρικό σχεδιασμό; Να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότητα τη βία του ταξικού εχθρού χωρίς να οικοδομήσουμε έναν μιλιταριστικό μηχανισμό που θα στραφεί αργότερα εναντίον της δικής μας τάξης; Εντέλει, πώς μπορεί η Επανάσταση να νικήσει χωρίς να δημιουργήσει τις συνθήκες για την κατοπινή ήττα της;

Σχολιάστε

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Shares