Στην οδό Σαλαχαντίν (Σαλαντίν) 19 της Ανατολικής Ιερουσαλήμ βρίσκεται το Educational Bookshop (Εκπαιδευτικό Βιβλιοπωλείο). Εκεί στην καρδιά της κατεχόμενης αραβικής Ιερουσαλήμ μπορεί κανείς να βρει σχεδόν ό,τι κυκλοφορεί στα αγγλικά για το Παλαιστινιακό καθώς και να πιει έναν πολύ αξιοπρεπή καπουτσίνο –ο οποίος, γενικά μιλώντας, δεν είναι το φόρτε των Παλαιστινίων.
Στο ωραίο βιβλιοπωλείο λοιπόν, την ώρα που έχεις πιει τον καφέ σου και πας να κατέβεις από το πατάρι για να φύγεις, πέφτει το μάτι σου σε ένα σταντ με βιβλιαράκια τσέπης. Είναι κι ένα που γράφει Crusades. Οπότε λες «δεν το παίρνω αφού το είδα;».
Κάπως έτσι αγόρασα το The Crusades –A very short introduction (Σταυροφορίες-Μια πολύ σύντομη εισαγωγή) του Christopher Tyerman. Χωρίς να το πολυσκεφτώ, χωρίς να ασχολούμαι με τις Σταυροφορίες, χωρίς στην πραγματικότητα κάποιο ιδιαίτερο λόγο. Γιατί όμως να αγοράσει κανείς ένα βιβλίο χωρίς λόγο;
Για ποιο λόγο να το μάθω;
«Για ποιο λόγο να το μάθω;» Σύμφωνα με τον φίλο μου κοινωνιολόγο της εκπαίδευσης Κωνσταντίνο Μαρκίδη, αυτή είναι μια πολύ συνηθισμένη ατάκα των μαθητών όταν ρωτιούνται στις έρευνες γιατί δεν διαβάζουν. Για ποιο λόγο αλήθεια να μάθουν ότι ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε το 1939 ή ότι το Ουλάν Μπατόρ είναι η πρωτεύουσα της Μογγολίας; Για ποιο λόγο να κάνουν τα μαθήματά τους οι μπόμπιρες και για ποιο λόγο εγώ ο μεσήλιξ (φευ!) να διαβάσω ένα ξεκάρφωτο βιβλίο για τις Σταυροφορίες;
Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει λόγος. Ούτε εγώ κάνω μεταπτυχιακό στη μεσαιωνική Ιστορία ούτε ο Tyerman (ο οποίος παρεμπιπτόντως είναι ειδικός πάνω στο θέμα) έγραψε το βιβλιαράκι για όσους ασχολούνται επισταμένα με τις Σταυροφορίες. Για το ευρύ κοινό το έγραψε, στο πλαίσιο της σειράς Very Short Introductions των εκδόσεων Oxford University Press. Ένας ειδικός, ο Tyerman, γράφει για τους μη ειδικούς, σαν εμένα. Για τους ανθρώπους δηλαδή που δεν θα τους χρησιμεύσει ποτέ σε τίποτα να ξέρουν ότι η αρίθμηση των σταυροφοριών δεν είναι δεδομένη, αφού εκτός από τις πέντε που μάθαμε στο σχολείο (ή μήπως είχαμε σταματήσει στην Τέταρτη που κατέληξε στην πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης), υπάρχουν δεκάδες άλλες στρατιωτικές επιχειρήσεις που έφεραν ή διεκδίκησαν τον τίτλο της «σταυροφορίας»• ή ότι σταυροφορίες δεν έλαβαν χώρα μόνο στους Αγίους Τόπους, αλλά και στην Ισπανία όπως επίσης και στην Πρωσία• ή ότι η συμμετοχή στην σταυροφορία θεωρούταν πράξη θρησκευτικής μετάνοιας, κάτι σαν ένοπλο προσκυνηματικό ταξίδι• ή ότι τα σταυροφορικά κράτη στους Αγίους Τόπους δεν ήταν χωνευτήρια πολιτισμών, αφού η πολιτισμική πολυποικιλότητα δεν οδήγησε στη σύνθεση• ή, τέλος, ότι στις Σταυροφορίες πολύ δύσκολα θα μπορούσε να προσδοθεί το τίτλος των κλασικών ιμπεριαλιστικών επιχειρήσεων, παρά το ότι στόχευαν στην κατάκτηση εδαφών, μιας και ήταν κυρίαρχο το θρησκευτικό κίνητρο των συμμετεχόντων. Τίποτα απ” όσα διάβασα και ψιλοέμαθα για τις Σταυροφορίες δεν θα μού χρησιμεύσει . Δεν είμαι ιστορικός και απ’ όσο θυμάμαι ποτέ σε παρέα δεν έχω κουβεντιάσει για τη σύγκρουση του Σαλαντίν με τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, ώστε να μπορέσω να πουλήσω πνεύμα κι ευρυμάθεια.
Η ευχαρίστηση της μάθησης
Ωστόσο, χάρηκα πολύ που διάβασα το βιβλιαράκι του Tyerman. Για την ευχαρίστηση της ανάγνωσης, για τον ενθουσιασμό του να ακούς πράγματα για πρώτη φορά, για τη δημιουργική αίσθηση ότι διαβάζεις κάτι που αξίζει. Και ίσως γιατί είναι ωραίο να διαβάζεις κάτι (που δεν είναι μυθιστόρημα) χωρίς να είναι στο πρόγραμμα του μεταπτυχιακού ή να το απαιτεί η δουλειά. Να το διαβάζεις γιατί έτσι, άνευ συγκεκριμένου σκοπού.
Άλλωστε, αν μαθαίναμε μονάχα ό,τι (μάς φαίνεται πως) έχει προφανή πρακτική χρησιμότητα, μάλλον δεν θα μαθαίναμε και πολλά. Συνήθως μόνο αφού έχουμε διανύσει πολλά χρόνια στην εκπαίδευση, και αρχίζουμε να ειδικευόμαστε σε κάποιον τομέα, μπορούμε να φανταστούμε (σε αδρές γραμμές πάντα) «σε τι θα μας χρησιμεύσει» αυτό που μαθαίνουμε. Στην ερώτηση «γιατί να το μάθω», η απάντηση είναι «γιατί έτσι». Το να διευρύνουμε τους ορίζοντες μας, το να φτάσει το βλέμμα μας πιο μακριά, αποσκοπεί στο δούμε νέες γαίες, που τις είχαμε ονειρευτεί ή δεν μπορούσαμε καν να φανταστούμε ότι υπάρχουν. Αν εντέλει θα αποικίσουμε αυτές τις νέες γαίες, είναι κάτι που δεν ξέρουμε όταν τις αντικρίζουμε για πρώτη φορά.
Μια γυναίκα στη Νάμπλους
Διαβάζοντας «γιατί έτσι», ίσως μάθουμε και κάτι άμεσης χρήσης. Ότι, ας πούμε, δεν είναι δόκιμη η αναγωγή των σύγχρονων συγκρούσεων της Μέσης Ανατολής στις Σταυροφορίες (είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά), μιας και το πολιτισμικό πλαίσιο εκείνης της εποχής ήταν ολωσδιόλου διαφορετικό από αυτό της δικιά μας. Επομένως, όταν ακούμε στις ειδήσεις κάποιον να μιλάει για «σταυροφορίες» ή για «σταυροφόρους» (από τη μια ή την άλλη πλευρά), να έχουμε στο νου μας ότι πρόκειται για προπαγάνδα που δεν ανταποκρίνεται στα όποια επιστημονικά δεδομένα.
Μετά είναι και εκείνη η ιστορία της μουσουλμάνας από τη Νάμπλους, που σκότωσε τον Φράγκο σύζυγό της και στη συνέχεια έγινε παράνομη, στήνοντας θανάσιμες ενέδρες στους περαστικούς ιππότες. Μια ιστορία που ίσως κάποιος κάπου κάποτε την αφηγηθεί, γιατί την βρήκε κατά λάθος σε ένα άχρηστο βιβλιαράκι.
Γιάννης Αλμπάνης
Περισσότερα
Πρόσφατα σχόλια