Από τη σημερινή Εποχή
Στις 25 Γενάρη 2011 ξεκίνησε στην πλατεία Ταχρίρ η Αιγυπτιακή επανάσταση, της οποίας η πρώτη φάση έληξε στις 11 Φλεβάρη με την ανατροπή του δικτάτορα Χόσνι Μουμπάρακ και την ανάληψη της εξουσία από το SCAF (Ανώτατο Συμβούλιο Ενόπλων Δυνάμεων). Ένα χρόνο μετά, στην πρώτη επέτειο της έναρξης της επανάστασης, είχε γίνει φανερό σε όλους ότι στην πλατεία Ταχρίρ θα συμβολοποιούταν το δίλημμα με το οποίο είναι αντιμέτωπη η Αιγυπτιακή κοινωνία: η επανάσταση έχει ολοκληρώσει τους στόχους της, ιδιαίτερα μετά το πέρας των πρόσφατων βουλευτικών εκλογών, ή θα πρέπει να συνεχιστεί μέχρι να ικανοποιηθεί το σύνολο των αιτημάτων του κινήματος της Ταχρίρ; Από τη μια μεριά, ο στρατός και η νικήτρια των εκλογών Μουσουλμανική Αδελφότητα καλούσαν τον Αιγυπτιακό λαό να κατέβει στις 25 Γενάρη στους δρόμους για να γιορτάσει τη νίκη της επανάστασης. Από την άλλη, η επαναστατική νεολαία, δηλαδή ο γαλαξία κινηματικών συλλογικοτήτων που οργάνωσε την επανάσταση, καλούσε τους Αιγύπτιους να διαδηλώσουν με στόχο την άμεση μεταβίβαση της εξουσίας σε πολιτική κυβέρνηση και την τιμωρία των αστυνομικών και στρατιωτικών που δολοφόνησαν περίπου χίλιους διαδηλωτές τον τελευταίο χρόνο. Το βράδυ της 25ης Γενάρη, επικρατούσε ενθουσιασμός στις τάξεις των ακτιβιστών, οι οποίοι θεωρούσαν ότι είχαν κερδίσει το στοίχημα.
Οι επιδιώξεις του στρατού
Ο Αιγυπτιακός στρατός δεν ελέγχει απλώς το κράτος, αλλά το έχει οικοδομήσει εξ αρχής, ήδη από την εποχή του Μοχάμεντ Άλι. Κάτω από την πίεση της λαϊκής έκρηξης, αναγκάστηκε στις 11 Φλεβάρη 2011 να θυσιάσει τον Μουμπάρακ. Ωστόσο, στην πραγματικότητα το καθεστώς δεν έχει αλλάξει. Ο στρατιωτικός δεσποτισμός συνεχίζει να κυβερνάει τη χώρα, όπως την κυβερνούσε και επί Μουμπάρακ, με τη σημαντική διαφορά βέβαια ότι η επανάσταση έχει διευρύνει το χώρο ελευθερίας της πολιτικής δράσης.
Οι όροι που θέτει σήμερα το SCAF για να μεταβιβάσει την εξουσία, δείχνουν ότι αυτό που έχουν κατά νου οι στρατιωτικοί είναι να αποτραβηχτούν μεν από το προσκήνιο, διατηρώντας όμως τον ουσιαστικό έλεγχο της εξουσίας. Συγκεκριμένα οι στρατιωτικοί θέτουν τους εξής όρους για να μεταβιβάσουν τη διακυβέρνηση της χώρας: Πρώτον, να υπάρξει ρητή αναφορά στο νέο Σύνταγμα ότι ο στρατός αποτελεί τον υπέρτατο εγγυητή του Συντάγματος, πράγμα που θα σημάνει ότι αυτός (και όχι ο πρόεδρος της δημοκρατίας) θα έχει το δικαίωμα της κήρυξης πολέμου ή κατάστασης εκτάκτου ανάγκης. Δεύτερον, ο στρατιωτικός προϋπολογισμός καθώς και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες του στρατού (ο στρατός ελέγχει το 40% της Αιγυπτιακής οικονομάς) να μην υπόκεινται στον έλεγχο του κοινοβουλίου. Τρίτον, να μην υπάρξει καμιά δίωξη σε βάρος στελεχών του στρατεύματος για τα εγκλήματα που έχουν διαπράξει σε βάρος των διαδηλωτών.
H Μουσουλμανική Αδελφότητα επιδιώκει το συμβιβασμό
Με το 47% των εδρών, η Μουσουλμανική Αδελφότητα ήταν ο μεγάλος νικητής των πρόσφατων εκλογών. Πιστή στη γραμμή που χάραξε μετά τη στρατιωτική συντριβή της από τον Νάσερ το 1954, η Αδελφότητα θέλει να αποφύγει με κάθε τρόπο τη ρήξη με το στρατό, θεωρώντας ότι μια τέτοια εξέλιξη θα απέβαινε καταστροφική γι ‘αυτήν. Γι’ αυτό δεν συμμετείχε στο αρχικό κάλεσμα της Ταχρίρ στις 25 Γενάρη 2011, γι’ αυτό υπερψήφισε στο δημοψήφισμα μια διαδικασία μεταβίβασης της εξουσίας κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του στρατού, γι’ αυτό διαπραγματεύεται συνεχώς με το στρατό έναν συμβιβασμό για τη νομή της εξουσίας. Στην κατεύθυνση της επίτευξης αυτού συμβιβασμού, η Αδελφότητα δίνει συνεχώς διαπιστευτήρια τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό: δηλώνει ότι θα συνεχίσει την (απολύτως αντιλαϊκή) οικονομική πολιτική του Μουμπάρακ, διαβεβαιώνει ότι η άνοδος του τουρισμού αποτελεί προτεραιότητα γι’ αυτήν (κάτι που σημαίνει ότι δεν πρόκειται να απαγορεύσει τα μπικίνι στα τουριστικά θέρετρα ή να περιορίσει τις άδειες του αλκοόλ), συναντιέται με το Νο2 του State Deparment Ρίτσαρντ Περλ και ξεκαθαρίζει ότι θα σεβαστεί τη συνθήκη του Καμπ Ντέιβιντ. Από τη μεριά τους, οι ΗΠΑ δείχνουν ότι δεν έχουν πρόβλημα με μια ενδεχόμενη κυβέρνηση των ισλαμιστών, στο βαθμό που δεν θα θιγούν η ασφάλεια του Ισραήλ καθώς και τα αμερικάνικα οικονομικά συμφέροντα. Το πρόβλημα το έχει βέβαια η Αδελφότητα. Για να ικανοποιήσει τους στρατιωτικούς εξοργίζει τους ακτιβιστές και δυσαρεστεί εκείνο το κομμάτι του εκλογικού ακροατηρίου της που θέλει πραγματικά τον εκδημοκρατισμό. Για να ικανοποιήσει την τουριστική βιομηχανία δίνει χώρο στο σαλαφίτικο κόμμα Αλ Νουρ που καταγράφηκε ως δεύτερη πολιτική δύναμη με 24% των εδρών και πλειοδοτεί σε θρησκοληψία. Τέλος, για να ικανοποιήσει τις ΗΠΑ, θα πρέπει να απαντήσει στα ερωτήματα του κόσμου της, που επί σειρά ετών έχει διαδηλώσει για το θέμα της Γάζας. Μα πάνω απ’ όλα, για να γίνει ο οποιοσδήποτε συμβιβασμός θα πρέπει οι στρατιωτικοί να είναι διατεθειμένοι να κάνουν όντως κάποιες παραχωρήσεις, πράγμα που δεν απολύτως βέβαιο. Με δυο λόγια, ο δρόμος προς τον συμβιβασμό με το SCAF που αυτή τη στιγμή έχει επιλέξει να ακολουθήσει η Μουσουλμανική Αδελφότητα, δεν είναι στρωμένος με ρόδα.
Η επαναστατική νεολαία επιμένει
Η επαναστατική νεολαία αποτελεί την τρίτη μεταβλητή της Αιγυπτιακής εξίσωσης. Αυτό που σίγουρα κάνει εντύπωση στο δυτικό παρατηρητή είναι το ότι τα πολιτικά χαρακτηριστικά της ανατρέπουν το στερεότυπο περί αρχαϊκότητας των αραβικών κοινωνιών: πληθώρα οργανώσεων χωρίς ενιαίο ηγετικό κέντρο, δυσπιστία απέναντι στα πολιτικά κόμματα και τη συγκεκριμένη εκλογική διαδικασία που έλαβε χώρα, πολύ ισχυρή κουλτούρα ανθρώπινων δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών, κοσμικότητα, πατριωτισμός, ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην πολιτική δράση. Ένα μοναδικό και καινοτόμο μείγμα δηλαδή, που συνδυάζει αρκετά από αυτά που ξέρουμε από τα κινήματα Occupy, με ορισμένα γνωρίσματα που σχετίζονται με την ιδιαιτερότητα της Αιγύπτου.
Το τελευταίο διάστημα, η επαναστατική νεολαία πέρασε πραγματικό σκοτσέζικο ντους. Τον Οκτώβριο, μετά την αναιμική αντίδραση της κοινωνίας στη σφαγή των Κοπτών στο Μασπέρο, φάνηκε να μπαίνουμε στο Αραβικό Φθινόπωρο. Το Νοέμβριο όμως, με τις τεράστιες συγκεντρώσεις στην Ταχρίρ και την εκατόμβη των νεκρών στην οδό Μοχάμεντ Μαχμούντ, η επαναστατική νεολαία κατάφερε το πρώτο ισχυρό πλήγμα στη νομιμοποίηση των στρατιωτικών. Το Δεκέμβριο βρέθηκε και πάλι απομονωμένη, όταν η κοινωνία δεν αντέδρασε στην αστυνομική βία μπροστά στο κτίριο του Υπουργικού Συμβούλιου και τη βάρβαρη κακοποίηση διαδηλωτριών. Αυτές οι συνεχείς μεταπτώσεις θα μπορούσαν να γίνουν κατανοητές αν αναλογιστούμε ότι οι νέοι και οι νέες της Ταχρίρ δεν είναι μόνο αντιμέτωποι με τη βία του καθεστώτος, αλλά με τον παραδοσιακό συντηρητισμό της Αιγυπτιακής κοινωνίας, τη δυσαρέσκεια που προκαλούν η καθίζηση του τουρισμού και η άνοδος της τιμής των τροφίμων λόγω της αναταραχής, την εκστρατεία ψεύδους των ΜΜΕ.
Απέναντι στην επαπειλούμενη κοινωνική απομόνωση της, η επαναστατική νεολαία επέλεξε μια στρατηγική εξωστρέφειας, με κύριο όχημα την καμπάνια «Ψεύτες». Οι ακτιβιστές/τριες πηγαίνουν στις γειτονιές και προβάλλουν βίντεο από το τι πραγματικά συμβαίνει στις διαδηλώσεις και των πώς συμπεριφέρονται οι δυνάμεις καταστολής. Ο στόχος είναι να αποκαλυφθεί η προπαγάνδα του SCAF και των ΜΜΕ, κάτι που φαίνεται ότι επιτυγχάνεται ως ένα βαθμό. Στην ίδια κατεύθυνση της εξωστρέφειας κινείται και η διαφοροποίηση του σιτ-ιν στην Ταχρίρ. Ο κόσμος δεν παραμένει απλώς στην πλατεία, αλλά οργανώνει συνεχώς πορείες από και προς αυτήν. Για τις 25 Γενάρη, η επαναστατική νεολαία έριξε όλες τις δυνάμεις της στο να μην αφήσει τους στρατιωτικούς και την Αδελφότητα να μετατρέψουν την επέτειο σε εθνική εορτή. Η πρώτη επέτειος της επανάστασης έπρεπε να είναι διαδήλωση ενάντια στο SCAF και οι διαδηλωτές να παραμείνουν στην Ταχρίρ και τις επόμενες μέρες.
«Είναι επανάσταση, δεν είναι γιορτή!»
Την ώρα που στις 25 Γενάρη ανθρώπινα ποτάμια που ξεκινούσαν από διάφορα σημεία του Καϊρου, συνέκλιναν στην Ταχρίρ, φαινόταν ότι η επαναστατική νεολαία τα είχε καταφέρει. Δεν ήταν μόνο η συγκλονιστική μαζικότητα της συμμετοχής που δημιούργησε το πολιτικό γεγονός . Εξίσου σημαντικά ήταν το ότι επρόκειτο σαφώς για διαδήλωση και όχι για εορτασμό, καθώς και το ότι το πλήθος φώναζε τα συνθήματα της επαναστατικής νεολαίας και όχι της Αδελφότητας. Η ατμόσφαιρα δονούταν από τα «Κάτω η στρατιωτική εξουσία», «Είναι επανάσταση, δεν είναι γιορτή», και από το μυριόστομο «Χορέγια» (Ελευθερία).
Η μάχη για την ηγεμονία συνεχίστηκε και μέσα στην Ταχρίρ. Οι αντικρυστές εξέδρες της επαναστατικής νεολαίας και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας προσπαθούσαν να δώσουν η καθεμιά το δικό της πολιτικό τόνο. Από τη μια μεριά διαδήλωση, από την άλλη εορτασμός∙ από τη μια συνθήματα εναντίον του στρατού, από την άλλη στίχοι από το Κοράνι. Μετά από δύο μέρες συνεχούς μάχης των μικροφώνων, τα πνεύματα οξύνθηκαν την Παρασκευή 27 Γενάρη, όπου και πάλι δεκάδες χιλιάδες κατέκλυσαν την Ταχρίρ. Δεν έλειψαν μάλιστα και τα τζατζαρίσματα μεταξύ των διαδηλωτών, όταν ακτιβιστές κινήθηκαν προς την εξέδρα της Αδελφότητας φωνάζοντας «Ψεύτες». Τέτοια ένταση μεταξύ ακτιβιστών και Αδελφότητας σημειώνεται για πρώτη φορά.
Τις επόμενες μέρες θα φανεί το μέγεθος της επιτυχίας της επαναστατικής νεολαίας. Αν συνεχιστεί η μαζική κινητοποίηση μετά τη σημερινή (Σάββατο 28/1) αποχώρηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, τότε θα μπορούμε να μιλάμε για νέα φάση της επανάστασης. Αν στην πλατεία μείνουν λίγοι, τότε θα αυξηθεί ιδιαίτερα ο κίνδυνος της αστυνομικής επίθεσης. Όπως και να έχει, δεν πρέπει να υπάρχουν αμφιβολίες για το ότι η Αιγυπτιακή επανάσταση συνεχίζεται.
Γιάννης Αλμπάνης, Κάιρο 28/1/2012