Με την ανακοίνωση της υποψηφιότητας Μεϊμαράκη ξεκαθάρισε η εικόνα της προεκλογικής κούρσας για την προεδρία της Νέας Δημοκρατίας. Μεϊμαράκης , Μητσοτάκης, Τζιτζικώστας και Γεωργιάδης θα παλέψουν για να αναλάβουν τα ηνία του μεγάλου κόμματος της ελληνικής Δεξιάς. Ενώ η σύγκρουση υποψηφίων, φατριών και… οικογενειών καλύπτεται με κάθε λεπτομέρεια από τα ΜΜΕ, το μεγάλο πρόβλημα της Νέας Δημοκρατία παραμένει στο ημίφως. Γιατί η βασική δυσκολία που αντιμετωπίζει η Νέα Δημοκρατία δεν σχετίζεται με την ανεύρεση του κατάλληλου αρχηγού, αλλά με την άρση του στρατηγικού αδιεξόδου στο οποίο έχει περιέλθει.
Πολλοί ένοικοι στη γαλάζια πολυκατοικία
Με μια πρόχειρη ματιά στα αποτελέσματα των εκλογών της 20ης Σεπτέμβρη διαπιστώνει κανείς πώς μετασχημάτισε την ελληνική Δεξιά η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης που προκάλεσε το Μνημόνιο. Ενώ η Νέα Δημοκρατία δεν υπέστη την καθίζηση του ΠΑΣΟΚ, εντούτοις, απώλεσε την αποκλειστικότητα της δεξιά εκπροσώπησης. Με τη συμμετοχή στο κοινοβούλιο της ναζιστικής Χρυσής Αυγής και των ασυνάρτητων (πλην καθόλα δεξιών) Ανεξάρτητων Ελλήνων, η Νέα Δημοκρατία δεν είναι πια το κόμμα που ενσωματώνει όλο το συντηρητικό φάσμα, από την Ακροδεξιά έως το δεξιόστροφο Κέντρο. Η σταθερότητα της καταγραφής Χρυσής Αυγής και ΑΝΕΛ (Μάιος και Ιούνιος 2012, Ιανουάριος και Σεπτέμβριος 2015) ενισχύουν την άποψη ότι η δεξιός πλουραλισμός δεν είναι παροδικό φαινόμενο.
Η πολυκοσμία στη γαλάζια πολυκατοικία δυσχεραίνει αναμφίβολα την προσπάθεια της Νέας Δημοκρατίας να κερδίσει την πρωτιά στις εκλογές. Αν στο αποτέλεσμα που σημείωσε η Νέα Δημοκρατία στις 20 Σεπτέμβρη, προσθέταμε αυτά της Χρυσής Αυγής και των ΑΝΕΛ , τότε η ήττα των 7 μονάδων θα μετατρεπόταν σε νίκη με 3 μονάδες διαφορά από τον ΣΥΡΙΖΑ. Προφανώς το άθροισμα των αποτελεσμάτων μόνο ως υπόθεση εργασίας μπορεί να εκληφθεί, δεδομένου ότι η πολιτική δυναμική είναι πολύ ρευστή για να μπει σε αριθμητικά καλούπια. Ωστόσο, αυτή η υπόθεση εργασίας διευκολύνει την κατανόηση της ζωτικής σημασίας που έχει για τη Νέα Δημοκρατία η επαναπροσέγγιση των αποστασιοποιημένων δεξιών ψηφοφόρων.
Δεξιά και ακόμα πιο δεξιά
Μετά την προσχώρησή του στο μνημονιακό πλαίσιο, ο Αντώνης Σαμαράς επέλεξε τη μετακίνηση της Νέας Δημοκρατίας προς τα δεξιά με στόχο την ενσωμάτωση των ψηφοφόρων της Χρυσής. Με τη ριζοσπαστικοποίηση της τοποθέτησης της ΝΔ σε ταυτοτικά ζητήματα της Δεξιάς, όπως το μεταναστευτικό και η δημόσια ασφάλεια, επιχειρήθηκε η αφαίρεση ζωτικού πολιτικού χώρου από το ναζιστικό μόρφωμα. Ωστόσο, η πραγματικότητα διέψευσε το νεοδημοκρατικό σχεδιασμό.
Πρώτον, η υιοθέτηση μεγάλου μέρους της ατζέντας της Χρυσής Αυγής από τη ΝΔ δεν περιθωριοποίησε τους ναζί, αλλά νομιμοποίησε πολιτικά τις απόψεις τους και αποενοχοποίησε τους ψηφοφόρους τους –όπως ακριβώς συνέβη στη Γαλλία με τον Σαρκοζί και τη Λεπέν. Η Χρυσή Αυγή άρχισε να εμφανίζεται όχι ως ο αποσυνάγωγος του πολιτικού κόσμου, αλλά ως ο ζωηρός ένοικος της δεξιάς πολυκατοικίας. Δεύτερον, αποδείχτηκε ότι η ψήφος στο ναζιστικό μόρφωμα έχει μεγαλύτερο ιδεολογικό βάθος από ότι είχε θεωρηθεί αρχικά. Δεν αποτελεί αποκλειστικά αντιμνημονιακή-αντιπολιτική διαμαρτυρία, αλλά συνιστά επίσης έκφραση ιδεολογικής ριζοσπαστικοποίησης μέρους της Δεξιάς, σε αντανάκλαση ίσως με την αριστερή ριζοσπαστικοποίηση των τελευταίων ετών. Τρίτον, η δεξιά στροφή της ΝΔ άφησε αδιάφορους τους ψηφοφόρους που όντως χρησιμοποιούν τη Χρυσή Αυγή ως ψήφο αντιμνημονιακής διαμαρτυρίας, μιας και ήταν η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Σαμαρά που τους βύθισε στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Μένουμε Ευρώπη
Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ στις 25 Γενάρη, η Νέα Δημοκρατία φάνηκε να κινείται προς το Κέντρο. Χωρίς να εγκαταλείψει τις (ακρο)δεξιές κορώνες για τη μετανάστευση και τη δημόσια ασφάλεια, άρχισε να εμφανίζεται όχι τόσο ως πρόμαχος των συντηρητικών αξιών όσο ως επικεφαλής των δυνάμεων που υπερασπίζονται την «ευρωπαϊκή προοπτική» της χώρας, ήτοι την αποδοχή των όρων των δανειστών. Κόντρα στον τερματισμό της λιτότητας που επαγγέλλονταν ο ΣΥΡΙΖΑ και οι ΑΝΕΛ, η Νέα Δημοκρατία συγκρότησε μαζί με το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι το μέτωπο Μένουμε Ευρώπη, προμετωπίδα του οποίο υπήρξε η παραμονή πάση θυσία στην ευρωζώνη. Όμως το συντριπτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ενταφίασε μαζί με τον Σαμαρά και την προοπτική της κοινής εκλογικής καθόδου του «φιλοευρωπαϊκού» μετώπου. Ενώ το «ευρωπαϊκό όραμα» μπόρεσε να λειτουργήσει ως ιδεολογική πλατφόρμα για τη συσπείρωση ενός μεγάλου τμήματος της κοινωνίας, εντούτοις, αποδείχτηκε ανίσχυρο μπροστά στην ανάγκη της κοινωνικής πλειοψηφίας να περιοριστούν η φτώχεια και η ανεργία. Μετά τη χρεοκοπία της στροφής προς τα δεξιά, η Νέα Δημοκρατία είδε να αποτυγχάνει και η «ευρωπαϊκή στρατηγική» της.
Συναίνεση και μετριοπάθεια
Αναλαμβάνοντας τη (μεταβατική) προεδρία της ΝΔ, ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης επέλεξε να επιταχύνει την πορεία το κόμματος προς το Κέντρο. Χτίζοντας την εικόνα ενός συμπαθούς, ήπιου και μετριοπαθούς πολιτικού, επέλεξε να παίξει το χαρτί της συναίνεσης. Η Νέα Δημοκρατία έγινε το κόμμα της «εθνικής συνεννόησης», που δεν απέκλειε ακόμα και το ενδεχόμενο του μεγάλου συνασπισμού με τον ΣΥΡΙΖΑ. Εμβληματική κίνηση της πολιτικής Μεϊμαράκη υπήρξε η υπερψήφιση του τρίτου Μνημονίου χωρίς πολλές ενστάσεις. Δεν θα ήταν υπερβολή η παρατήρηση ότι η αντιπολίτευση (με προεξάρχουσα τη ΝΔ) διέσωσε την κυβέρνηση στην πιο δύσκολη ώρα της.
Ενώ η συναίνεση έσωσε την κυβέρνηση, εντούτοις, δεν ωφέλησε τη Νέα Δημοκρατία, όπως έδειξε το αποτέλεσμα της 20ης Σεπτέμβρη. Μετά τη μνημονιακή στροφή του ΣΥΡΙΖΑ, ο άξονας της πολιτικής ζωής μετατοπίστηκε από το δίπολο «τερματισμός της λιτότητας-ευρωπαϊκή προοπτική» στο ερώτημα ποιος είναι ο πιο καλός διαχειριστής του Μνημονίου. Ούτε όμως ως καλύτερος διαχειριστής του Μνημονίου έπεισε η ΝΔ, παρά το ότι η υιοθέτηση από τον ΣΥΡΙΖΑ της λογικής TINA (There Is No Alternative-Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση) θα μπορούσε να θεωρηθεί αναδρομική δικαίωση της πολιτικής Σαμαρά. Ο Τσίρπας έπεισε ότι θα είναι καλύτερος διαχειριστής του Μνημονίου, γιατί υποσχέθηκε να παλέψει για την ελάφρυνση ορισμένων σημείων του, καθώς και γιατί δεν κουβαλάει δεκαετίες φθοράς και διαφθοράς από την άσκηση της εξουσίας.
Στον αντίποδα, η Νέα Δημοκρατία παρουσιάστηκε πολιτικά εγκλωβισμένη. Από τη στιγμή που ο ΣΥΡΙΖΑ εκών άκων δεσμεύεται να εφαρμόσει πολιτικές κατεξοχήν της νεοφιλελεύθερης Δεξίας (περικοπές στο Ασφαλιστικό, ιδιωτικοποιήσεις, άρση της προστασίας των ελεύθερων επαγγελμάτων), η ΝΔ δεν μπορεί να επαγγελθεί κάτι φοβερά διαφορετικό στην οικονομική πολιτική –που έτσι και αλλιώς περιγράφεται με λεπτομέρεια στο Μνημόνιο. Πολύ περισσότερο, έχοντας επιχειρηματολογήσει κατά κόρον στο παρελθόν υπέρ επαχθών μνημονιακών μέτρων, δεν μπορεί να πείσει ότι θα παλέψει για μια πιο ήπια εφαρμογή της συμφωνίας. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να αντικρούσει τη ρητορεία όχι μόνο του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και των ΑΝΕΛ, οι οποίοι εμφανίστηκαν ως οι εκπρόσωποι της λαϊκής και κοινωνικά ευαίσθητης Δεξιάς.
Ο πολιτικός εγκλωβισμός της Νέας Δημοκρατίας έχει δύο ακόμα παραμέτρους. Πρώτον, η προσχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ στην κατά Βενιζέλο «εθνική γραμμή» αναιρεί τελείως το ευρωπαϊκό επιχείρημα της ΝΔ. Πλέον, ο ΣΥΡΙΖΑ εγγυάται εξίσου την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Δεύτερον, το παιχνίδι με τη Χρυσή Αυγή έχει δημιουργήσει χάσμα ανάμεσα στη ΝΔ και τους κεντροαριστερούς ψηφοφόρους. Χρησιμοποιήθηκε δε από τον ΣΥΡΙΖΑ με μεγάλη αποτελεσματικότητα ως επιχείρημα για την ανάγκη αντιδεξιάς συσπείρωσης.
Η ελπίδα στον… ΣΥΡΙΖΑ
Συνοψίζοντας, η Νέα Δημοκρατία βρίσκεται ενώπιον στρατηγικού αδιεξόδου. Αν κινηθεί προς τα δεξιά, δύσκολα μπορεί να κερδίσει κάτι από τη Χρυσή Αυγή, ενώ αποξενώνεται από τους κεντρώους. Αν επιμείνει στην κίνηση προς το Κέντρο, δεν μπορεί να συγκροτήσει ηγεμονική πολιτική πρόταση, δεδομένης της πολιτικής μετατόπισης και της (εφήμερης έστω) αφθαρσίας του ΣΥΡΙΖΑ. Κανένα πρόσωπο όσο λαμπερό και αν είναι. δεν μπορεί από μόνο του να απεγκλωβίσει την αξιωματική αντιπολίτευση από ένα βαθιά πολιτικό και όχι επικοινωνιακό αδιέξοδο.
Τι μπορεί να κάνει η ΝΔ λοιπόν; Μάλλον λίγα πράγματα. Όσο και αν ακούγεται οξύμωρο, η μεγάλη ελπίδα της είναι ο… ΣΥΡΙΖΑ. Να φθαρεί δηλαδή η κυβέρνηση λόγω Μνημονίου και διοικητικής ανεπάρκειας ούτως ώστε να έχει διαρροές προς όλες τις κατευθύνσεις. Το ενδεχόμενο δεν είναι απίθανο –αντιθέτως… Όμως όταν επαφίεσαι στα λάθη του αντιπάλου, παραχωρείς την πρωτοβουλία των κινήσεων καθιστώντας τη θέση σου επισφαλή.
Γιάννης Αλμπάνης