Γιάννης Πανου

Ο Βυζαντινός Φόβος

 Δημοσιεύτηκε στο ένθετο Η Εποχή των Βιβλίων της Εποχής τον Δεκέμβριο του 2021.

Πριν αρκετά χρόνια, μου είχαν κάνει δώρο τα δύο μυθιστορήματα του Γιάννη Πάνου, το «...από το στόμα της παλιάς Remington…» και την «Ιστορία των Μεταμορφώσεων» (από τις Εκδόσεις Καστανιώτη και τα δύο).1 Τον Πάνου δεν τον είχα καν ακουστά κι εκείνη την εποχή βλακωδώς δεν διάβαζα καθόλου ελληνική λογοτεχνία. Οπότε τα δύο βιβλία έμοιαζαν άκυρα και αφέθηκαν να αναπαυτούν εν ειρήνη στη βιβλιοθήκη.

Τη Remington την έπιασα μετά από καιρό, ένα βράδυ που δεν είχα τι να διαβάσω. Νύσταζα κι ένα μυθιστόρημα που προμηνύεται βαρετό, είναι πάντοτε ό,τι πρέπει για να παραδοθείς συντεταγμένα στη γλυκιά αγκαλιά του Μορφέα. Άρχισα λοιπόν να διαβάζω, αλλά όσο διάβαζα, τόσο μου έφευγε η νύστα, μέχρι που ξαγρύπνησα τελείως και ξενύχτησα με τις περιπέτειες του Δημητρίου και την περιπέτεια της αφήγησης για τον Δημήτριο. Έτσι κι αλλιώς, ένα σπουδαίο μυθιστόρημα αποτελεί μεγάλη εμπειρία. Αλλά το στοιχείο της έκπληξης την καθιστά ακόμα πιο συναρπαστική. Με την ίδια μανία συνέχισα αμέσως μετά με τις Μεταμορφώσεις.

Τα μυθιστορήματα του Γιάννη Πάνου, όπως μάλλον όλα τα μεγάλα κείμενα, συνιστούν ταυτόχρονα Αποκάλυψη και Μυστήριο. Αποκάλυψη γιατί ρίχνουν έκπαγλο φως, σε έναν κόσμο βυθισμένο μέχρι εκείνη τη στιγμή στο έρεβος. Έναν νέο κόσμο του οποίου την ύπαρξη αγνοούσαμε πριν τη συνάντησή μας με το κείμενο. Μυστήριο, γιατί η σύσταση του φωτός μοιάζει ανεξιχνίαστη και υποψιαζόμαστε ότι το βλέμμα μας είναι πιο περιορισμένο από το εύρος του. Μυστήριο, γιατί δεν βλέπουμε όλοι το ίδιο μέρος του κόσμου που φωτίζεται. Γι’ αυτό άλλωστε, η τελευταία λέξη του κειμένου δεν σηματοδοτεί την κατάληξη, αλλά την απαρχή της αναζήτησης ενός νοήματος που δεν παύει να μας διαφεύγει στην ολότητά του.

Για την Remington έχουν γραφτεί κι εξακολουθούν να γράφονται πολύ περισσότερα από ό,τι για τις Μεταμορφώσεις. Ωστόσο, εμένα είναι η Ιστορία των Μεταμορφώσεων που με μαγνητίζει περισσότερο. Μεσαίωνας, Βυζάντιο, Βίκινγκς, Καμπάλα, αινίγματα, μυστικισμός και, πάνω απ’ όλα, το κεφάλαιο για τον Μιχαήλ Ψελλό (Ο Φιλόσοφος), αυτή η οδυνηρή προειδοποίηση για το πώς η προσκόλληση στην εξουσία μετατρέπει τον υψιπετή λόγιο σε χαμερπή αυλοκόλακα.

Στον Φιλόσοφο γίνεται αναφορά στον «Βυζαντινό Φόβο», δηλαδή «την περίπλοκη σωματική και πνευματική διαταραχή, την άλογη εκείνη κατάσταση κάτω από την επίδραση της οποίας, η σάρκα γίνεται άμορφος πολτός, ενώ αντίθετα, οι διανοητικές λειτουργίες οξύνονται στο έπακρο, εγγίζοντας μορφές καθαρής σύλληψης […]». Αρκετά χρόνια αργότερα θα συνειδητοποιούσα ότι ο Βυζαντινός Φόβος του Ψελλού (και του Πάνου) είναι ο φόβος του ανθρώπου της εξουσίας, η στιγμή που η φιλοδοξία συναντιέται με την απόλυτη ισχύ και τη συντριπτική αδυναμία. Εν προκειμένω, η μυθοπλασία διαθέτει εντυπωσιακή αναλυτική επάρκεια, την οποία συνήθως στερούνται οι επιστημονικές πραγματείες. Για την ακρίβεια, στον Φιλόσοφο η μυθοπλασία μετατρέπεται σε μαρτυρία. Πώς μπόρεσε όμως ο Πάνου, ένας συγγραφέας σε απόσταση από την πολλή συνάφεια του κόσμου, να γίνει μάρτυρας όσων συμβαίνουν πίσω από τις ερμητικά κλειστές πόρτες της εξουσίας; Αποκάλυψη και Μυστήριο.

Σημείωση
1. Για τον Γιάννη Πάνου μπορείτε να βρείτε 
online τα πολύ ενδιαφέροντα αφιερώματα του Χάρτη www.hartismag.gr/hartis-34/afierwmata/giannhs-panoy και των Αναγνώσεων της Αυγής avgi-anagnoseis.blogspot.com/2008/05/blog-post_7452.html

Γιάννης Αλμπάνης

 

Σχολιάστε

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Shares