Από το Red Notebook της 4/1/2014
Φίλη στο facebook μας θύμισε σήμερα τι έλεγε ο μεγάλος Μπαχτίν για το καρναβάλι: «Ο «γκροτέσκος ρεαλισμός» του καρναβαλιού ανατρέπει τη συμβατική αισθητική προκειμένου να εντοπίσει μια νέα, λαϊκή, ορμητική επαναστατική ομορφιά, αυτή που τολμάει να αποκαλύψει τον γκροτέσκο χαρακτήρα του ισχυρού και την κρυμμένη ομορφιά του «βάρβαρου».
Στο καρναβάλι όλες οι ιεραρχικές διακρίσεις, όλα τα όρια, όλοι οι κανόνες και οι απαγορεύσεις αναστέλλονται προσωρινά, καθώς δημιουργείται ένα ποιοτικά διαφορετικό είδος επικοινωνίας, που στηρίζεται στην «ελευθερία και οικεία επαφή». Μέσα στο πλαίσιο της κοσμικής ευθυμίας του καρναβαλιού, το γέλιο έχει ένα βαθύ φιλοσοφικό νόημα: αποτελεί μια ιδιαίτερη θεώρηση της ύπαρξης, που διαθέτει την ίδια βαθύτητα με τη σοβαρότητα και τα δάκρυα».
Το γέλιο έχει λοιπόν ένα βαθύ φιλοσοφικό νόημα. Κι ο νους πηγαίνει κατευθείαν σε εκείνον τον φανατικό καλόγερο στο Όνομα του Ρόδου, που παραδίδει στην πυρά τον χαμένο τόμο της Κωμωδίας από την Ποιητική του Αριστοτέλη, θεωρώντας το γέλιο υπονομευτικό για τη θρησκεία. Και είχε δίκιο! Γιατί το γέλιο ως έκφραση της χαράς και της επιθυμίας για τη ζωή, αυτής της μιας και μοναδικής που υπάρχει και μας έχει δοθεί, αποτελεί ανειρήνευτο εχθρό κάθε εξουσίας που επιχειρεί να πνίξει την επιθυμία και να ενταφιάσει τη ζωή. Κάθε εξουσίας που είναι η ίδια νεκρή εργασία, νεκρή ηδονή, νεκρή σκέψη. Γι’ αυτό άλλωστε και η τελετουργία της είναι πάντοτε άκρως σοβαρή και αγέλαστη: «εδώ κυβερνάμε, δεν κάνουμε αστεία».
Το καρναβάλι (εδώ ο Μπαχτίν ρηματοποιεί μια κοινά βιωμένη εμπειρία) είναι ο τόπος της κατάλυσης των ιεραρχιών και των απαγορεύσεων. Σε παλιότερους χρόνους, όταν το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης δεν ήταν κατοχυρωμένο, το καρναβάλι αποτελούσε ίσως τη μόνη στιγμή που η εξουσία μπορούσε να χλευαστεί ατιμώρητα, μέσα στην εξισωτική έκρηξη χαράς των μασκοφόρων. Αλλά και σήμερα, ποιος θα μπορούσε να διανοηθεί καρναβάλι χωρίς σάτιρα των (πολιτικών, οικονομικών και θρησκευτικών) εξουσιών, και μάλιστα στην πιο επιθετική και βλάσφημη μορφή της;
Έχει κανένα πολιτικό νόημα να τα επαναλαμβάνουμε όλα αυτά; Κανονικά εν έτει 2014 δεν θα έπρεπε να έχει. Μια θετικιστική αντίληψη της Ιστορίας πιθανότατα θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η όποια υπεράσπιση του καρναβαλιού θα έπρεπε να αποτελεί μέρος ενός μακρινού παρελθόντος. Κάθε άλλο όμως. Η μνημονιακή επιδρομή συνδυάζεται μια χαρά με την αναβίωση κάθε είδους σκοταδιστικών δοξασιών, με προεξάρχοντα τον ναζισμό. Επομένως, είναι φυσιολογικό οι ιεράρχες να επιτίθενται στον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Βαγγέλη Διαμαντόπουλο επειδή συμμετείχε στο καρναβάλι της Καστοριάς, υποδυόμενος τον παπά. Οι καλοί χριστιανοί καλούν μάλιστα τον ΣΥΡΙΖΑ να αποπέμψει τον βουλευτή του.
Θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι οι ιεράρχες δεν έχουν ζητήσει την αποπομπή κανενός πολιτικού που λεηλάτησε τον δημόσιο κορβανά ή οργάνωσε την αφαίμαξη των εισοδημάτων των φτωχών. Όπως επίσης ότι μένουν προκλητικά σιωπηλοί και για άλλα ζωτικά θέματα για το ποίμνιό τους. Η αιθαλομίχλη αποτελεί το πιο πρόσφατο παράδειγμα. Ακόμα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα ότι η σάτιρα του Διαμαντόπουλου στρεφόταν εναντίον της μνημονιακής εξουσίας και όχι των χριστιανών.
Ωστόσο, κανένα από τα προαναφερθέντα επιχειρήματα δεν θα ήταν σκόπιμο να χρησιμοποιηθεί. Γιατί τα διακυβεύματα στη συζήτηση που έχει ανοίξει, δεν είναι η υποκρισία των ιεραρχών ή η υποτιθέμενη ασέβεια του Διαμαντόπουλου. Η επίθεση της εκκλησίας στρέφεται εναντίον της ελευθερίας της σάτιρας, καθώς και αυτού καθαυτού του καρναβαλιού. Αυτό που στην πραγματικότητα λένε οι ιεράρχες είναι ότι ένας βουλευτής δεν μπορεί να συμμετέχει στο καρναβάλι που δεν είναι «σοβαρή υπόθεση» (εν αντιθέσει με το Μνημόνιο και τις μίζες) και ότι η σάτιρα θα πρέπει να μην αγγίζει την εκκλησία –ανάλογα έλεγαν και οι ιερείς στον Αριστοφάνη.
Κατά συνέπεια, η απάντηση θα πρέπει να είναι ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να συμμετάσχει στο καρναβάλι (όπως δηλαδή συμβαίνει εδώ κι αιώνες), καθώς και ότι μετά το 1789 η ανθρωπότητα έχει κερδίσει το δικαίωμα στην πλήρη ελευθερία έκφρασης, που συμπεριλαμβάνει τη σάτιρα. Μπορεί να ενοχλούνται οι ιεράρχες, αλλά έχουμε απόλυτο δικαίωμα να εξηγούμε τη Ζωή με βάση τη Θεωρία της Εξέλιξης και όχι το Βιβλίο της Γενέσεως, όπως ακριβώς έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε σάτιρα με τα «ιερά μυστήρια» -ακόμα και να μην τα θεωρούμε ιερά ή μυστήρια. Και θα πρέπει να καταλάβουν ότι δεν πρόκειται να ανεχτούμε την συνέχιση της τελετουργικής καύσης του Διαμαντόπουλου στην πυρά των πάνελ –εδώ η Ιερή Εξέταση επαναλαμβάνεται ως φάρσα.
Αυτονόητα πράγματα θα μού πείτε. Αλλά με κάτι «συντονιστές» πήγαμε να τα ξεχάσουμε.
(Ο πίνακας: «The screaming Pope», του Φράνσις Μπέηκον, σπουδή πάνω στο πορτραίτο του πάπα Ιννοκέντιου Χ, του Βελάσκεθ)
Πρόσφατα σχόλια