Δημοσιεύτηκε στην Εποχή της 30/11/2014
Ο Νίκος Ζαχαριάδης μισήθηκε και αγαπήθηκε σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και σήμερα, η συζήτηση για το πρόσωπό του παραμένει εξαιρετικά φορτισμένη. Το να προσπαθήσει κανείς να αφηγηθεί την πολιτεία του, εστιάζοντας στην περίοδο που ξεκινάει από τον Εμφύλιο και τελειώνει στην αυτοκτονία του στη Σιβηρία, μοιάζει με πορεία μέσα σε ναρκοπέδιο: οποιοδήποτε βήμα, είτε προς τα «αριστερά» είτε προς τα «δεξιά», μπορεί να προκαλέσει μοιραία έκρηξη. Το δύσκολο εγχείρημα αναλαμβάνει ο γνωστός δημοσιογράφος και στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ Άγγελος Τσέκερης με το βιβλίο του «Μια ιστορία, αλλιώς… Ο Ν. Ζαχαριάδης, η Σοβιετική Ένωση και οι κομμουνιστές της Τασκένδης», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ταξιδευτής.
Μια συνοπτική εισαγωγική αφήγηση
Θα ήταν λάθος να κρίνουμε το βιβλίο του Τσέκερη ως ιστορική πραγματεία. Πρόκειται για ένα πολιτικό βιβλίο που επιχειρεί μια καινούργια (και πιο νηφάλια από τις συνηθισμένες) ερμηνεία γνωστών ιστορικών γεγονότων. Ας δούμε τι λέει ο ίδιος ο συγγραφέας στην εισαγωγή του (σελ 21): «Δεν θεωρώ ότι το βιβλίο κομίζει κάποιο καινούργιο, άγνωστο μέχρι σήμερα ιστορικό στοιχείο, ούτε ότι για τη συγγραφή του αξιοποιήθηκαν εξαντλητικά όλες οι διαθέσιμες ιστορικές πηγές. Αυτό που επιχείρησα ήταν να κάνω ένα βήμα πέρα από τα στερεότυπα, με τα οποία το κομμουνιστικό κίνημα (σε όλες του τις εκδοχές), έγραφε και ξαναέγραφε την ιστορία του.»
Ωστόσο, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο κατά Τσέκερη Ζαχαριάδης μπορεί να λειτουργήσει ως μια συνοπτική εισαγωγική αφήγηση των πιο κρίσιμων ιστορικών στιγμών του ΚΚΕ. Τα τελευταία χρόνια, ενώ έχουν εκδοθεί πλήθος σημαντικών μελετών επιμέρους πτυχών της Αντίστασης και του Εμφυλίου από αξιόλογους Έλληνες ιστορικούς, λείπουν οι γενικές εκλαϊκευμένες αφηγήσεις των γεγονότων. Αφηγήσεις που είναι ιδιαίτερα χρήσιμες αφού δίνουν στο ευρύ κοινό μια πρώτη εικόνα των συμβάντων και μπορούν να αποτελέσουν για τους πιο φιλομαθείς έναυσμα για περαιτέρω μελέτη. Με έναν ρέοντα εύληπτο λόγο, και εξηγώντας ακόμα και αυτά που οι παλιοί αριστεροί θεωρούν αυτονόητα, ο Τσέκερης καταφέρνει να φτιάξει ένα βιβλίο που ακόμα και ο μη εξοικειωμένος με τα του ΚΚΕ αναγνώστης, θα χαρεί να διαβάσει.
Πέρα από τα στερεότυπα
Όπως είδαμε, από την εισαγωγή κιόλας του «Μια ιστορία, αλλιώς…» ο Τσέκερης δηλώνει τη διάθεσή του να κινηθεί πέρα τα στερεότυπα. Ενώ λοιπόν, όπως είναι αναμενόμενο από έναν αριστερό, σε πολλά σημεία του βιβλίου εξάρει την αγωνιστικότητα, την ανιδιοτέλεια, την αυτοθυσία, καθώς και την αφοσίωση των κομμουνιστών στο κόμμα ακόμα και όταν αυτό τους απέρριπτε, ο συγγραφέας δεν διστάζει να μιλήσει για τις μαύρες σελίδες της Αριστεράς, τόσο τις γνωστές όσο και τις «ξεχασμένες». Δηλαδή για τη δολοφονία του Δαμασκόπουλου (σελ 200)• για την καταδίκη του Άρη (σελ 56)• για τα βασανιστήρια και τις δολοφονίες στο Μπούλκες (σελ 82) καθώς και για την επαναπροώθηση στην Ελλάδα ενενήντα εννιά ΕΛΑΣιτών• για τις εκτελέσεις των ανώτερων αξιωματικών Γιαννούλη και Γεωργιάδη (σελ 93) προκειμένου να αποσειστούν οι ευθύνες στρατιωτικών ηττών από την ηγεσία• για τις διώξεις και τα βασανιστήρια σε βάρος των ανταρτών της 7ης Μεραρχίας του ΔΣΕ σε βουλγαρικό έδαφος υπό την εποπτεία της ηγεσίας του ΚΚΕ ΔΣΕ (σελ 106) • για την εξόντωση του Καραγιώργη (σελ 144) και τη συκοφάντηση του Πλουμπίδη (σελ 198)• για τους ναυτεργάτες και τους πιλότους που θεωρήθηκαν ύποπτοι, ενώ είχαν παρατήσει τα πάντα για να βγουν στο βουνό (σελ 185)• για τη διαφθορά στην Τασκένδη και τις μίζες του Φουρκιώτη (σελ 248).
Αποσταλινοποίηση με σταλινικές μεθόδους
Ο Τσέκερης κινείται έξω από τα στερεότυπα και στην εξιστόρηση της διαδικασίας αποσταλινοποίησης του ΚΚΕ που οδήγησε στην καθαίρεση του Ζαχαριάδη. Διαδικασία στενά συνδεδεμένη με τη μάχη για την εξουσία στο ΚΚΣΕ, που διεξήχθη από το Μάρτη του 1953 όταν πέθανε ο Στάλιν, μέχρι τον Φλεβάρη του ’56, όταν το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ εξέλεξε τον Χρουτσόφ και καταδίκασε τη σταλινική περίοδο.
Ο Ζαχαριάδης δεν καθαιρείται μετά από μια δημοκρατική εσωκομματική διαδικασία του ΚΚΕ. Αντιθέτως, αυτό που συμβαίνει είναι ότι στο περιθώριο του 20ου Συνέδριου του ΚΚΣΕ (Φλεβάρης 1956) συγκροτείται μια Διεθνής Επιτροπή των Αδερφών Κομμουνιστικών Κομμάτων (σελ 315) η οποία επικαλούμενη το «ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς» στο ΚΚΕ, παρεμβαίνει βάναυσα στα εσωτερικά του Κόμματος. Η Διεθνής Επιτροπή πειθαναγκάζει τα μέλη της ΚΕ του Κόμματος να ψηφίσουν την καθαίρεση του Ζαχαριάδη στην 6η Ολομέλεια (σελ 326), ένα μήνα μόλις μετά την 5η Ολομέλεια όπου η ίδια ΚΕ τον είχε στηρίξει ανεπιφύλακτα…
Η σύγκρουση όμως δεν θα σταματήσει με την καθαίρεση του Ζαχαριάδη. Θα συνεχιστεί με επίκεντρο την Τασκένδη των 17.000 πολιτικών προσφύγων, όπου ήδη στις 9 και 10 Σεπτέμβρη του 1955 είχαν λάβει χώρα αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ ζαχαριαδικών και αντιζαχαριαδικών (σελ 247). Στην Τασκένδη η νέα ηγεσία του ΚΚΕ είναι αντιμέτωπη με το δυσάρεστο γεγονός ότι οι ζαχαριαδικοί έχουν την πλειοψηφία στη βάση (σελ 334). Το οξύμωρο είναι ότι στην Τασκένδη οι «σταλινικοί» υπερασπίζονται την εσωκομματική δημοκρατία και την τήρηση του Καταστατικού κόντρα στην «αντισταλινική» ηγεσία του κόμματος. Το πρόβλημα της ανυπάκουης ζαχαριαδικής πλειοψηφίας θα επιλυθεί με 2.400 διαγραφές, διώξεις από τους εργασιακούς χώρους και τα πανεπιστήμια, κι εντέλει με εκτοπίσεις βετεράνων του Δημοκρατικού Στρατού στη Σιβηρία. Στη Σιβηρία θα εκτοπιστεί και ο ίδιος ο Ζαχαριάδης. Εκεί θα αυτοκτονήσει την 1η Αυγούστου 1973
Εν ολίγοις, η αποσταλινοποίηση του ΚΚΕ έγινε με καθ’ όλα σταλινικές μεθόδους.
Μια ερμηνεία της ιστορίας έξω από τις νόρμες
Θα ήταν λάθος να πιστέψει κανείς ότι ο Τσέκερης «χαρίζεται» στον Ζαχαριάδη. Στην κριτική απέναντί του είναι πολύ σκληρός (σελ 408): «Εκμηδένισε τη δυνατότητα κριτικής σκέψης μέσα στο κόμμα και κυνήγησε ανελέητα τους διαφωνούντες, κατασυκοφαντώντας τους και εξοντώνοντας όσους μπορούσε προσωπικά. Ήταν ακραία συγκεντρωτικός, έφτασε στον παραλογισμό προκειμένου να δικαιολογήσει τα λάθη του και αισθάνθηκε πιο άνετα επιλέγοντας συνεργάτες μετρίων δυνατοτήτων…. Οδήγησε το ελληνικό αριστερό κίνημα σε μια συντριπτική ήττα την οποία ο ίδιος δεν παραδέχτηκε ποτέ»
Αυτό που επιχειρεί ο Τσέκερης είναι να «ξεφύγει από τη μονόπλευρη αφήγηση και να προσεγγίσει τα γεγονότα με κριτικό τρόπο και από διαφορετικές οπτικές γωνίες» (σελ 22). Η βασική έγνοια του είναι να μη γράψει μια ακόμα απολογία κάποιου από τα επιμέρους ρεύματα του κομμουνιστικού κινήματος, να μην περάσει τα γεγονότα από τον παραμορφωτικό φακό της πολιτικής σκοπιμότητας, να μην είναι γραμμένη η αφήγησή του «ανάλογα με τη στάση του κάθε στελέχους σε μετέπειτα εσωκομματικές καταστάσεις, διασπάσεις και κρίσεις» (σελ 251).
Κατά συνέπεια, ο Τσέκερης δεν στηλιτεύει μόνο τις αυταρχικές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον των ζαχαριαδικών, αλλά πιστώνει στον ίδιο τον Ζαχαριάδη τις μεγάλες ηγετικές ικανότητές του (σελ 409). Δείχνει επίσης ότι οι κατηγορίες εναντίον του για «αντισοβιετισμό» και «αριστερισμό» πολύ δύσκολα μπορούν να σταθούν (σελ 420-417).
Το «Μια ιστορία, αλλιώς…» έχει βέβαια αδυναμίες. Λείπει ένα κεφάλαιο για τον Ζαχαριάδη και το ΚΚΕ του Μεσοπολέμου που θα φώτιζε καλύτερα όσα συνέβησαν αργότερα. Επιπλέον, δεν συμφωνώ με την άποψη του Τσέκερη ότι ο Ζαχαριάδης υπερασπίστηκε γενικώς την ισοτιμία του ΚΚΕ με το ΚΚΣΕ. Ο Ζαχαριάδης αντιστάθηκε στο χρουτσοφικό ΚΚΣΕ που είναι διαφορετικό πράγμα από το σταλινικό ΚΚΣΕ. Τέλος, θα έπρεπε να είναι πιο συγκρατημένος στις κρίσεις του για τη συμπεριφορά του μηχανισμού του ΚΚΣΕ, δεδομένης της έλλειψης ιστορικών τεκμηρίων.
Πέρα όμως από τις όποιες αδυναμίες, το «Μια ιστορία, αλλιώς» είναι ένα βιβλίο που δίνει λαβή για προβληματισμό και ελπίζω να αποτελέσει το έναυσμα για μια προσπάθεια νηφάλιου αναστοχασμού της ιστορίας της Αριστεράς. Αξίζει να διαβαστεί.
Γιάννης Αλμπάνης
Πρόσφατα σχόλια