Από τα Ενθέματα της Αυγής της 30/3/2012
Ο Ζιλμπέρ Ασκάρ είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Λονδίνου (SOAS). Έχει γράψει πολλά βιβλία γι ατηΜέση Ανατολή. Από τη δεκαετία του ’70 συμμετέχει ενεργά στη ριζοσπαστική Αριστερά. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο Χάιντεραμπαντ της Ινδίας, στο περιθώριο του συνεδρίου «Δημοκρατία, Σοσιαλισμός και οράματα για τον 21ο αιώνα».
Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στον συριακό εμφύλιο, ιδιαίτερα μετά τη Σύνοδο της Γενεύης;
Η Σύνοδος ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Το καθεστώς Άσαντ δεν έχει διάθεση για παραχωρήσεις. Από τη στιγμή που το Ιράν αποφάσισε, πριν ένα χρόνο, να παρέμβει ευθέως στον εμφύλιο βγάζοντας τον Άσαντ από τη δύσκολη θέση, η ισορροπία δυνάμεων έχει αλλάξει υπέρ του καθεστώτος. Οι κυβερνητικές δυνάμεις πέρασαν στην αντεπίθεση και κατέλαβαν μια σειρά περιοχές. Επιπλέον, η αποδοχή από τις ΗΠΑ της συμβιβαστικής ρωσικής πρότασης για τα χημικά έγινε αντιληπτή από το καθεστώς ως νομιμοποίησή του, τρόπον τινά, από την Ουάσιγκτον. Ο Άσαντ πήγε λοιπόν στη Σύνοδο από θέση ισχύος. Η αντιπολίτευση πήγε για πολιτικούς λόγους, θεωρώντας ότι μια ενδεχόμενη απουσία της θα έδινε επιχειρήματα στο καθεστώς, ενώ η παρουσία της στη Γενεύη θα το εξέθετε.
Όντως έτσι εξελίχθηκαν τα πράγματα: το καθεστώς εμφανίστηκε αδιάλλακτο, σε βαθμό που ακόμα και ο μεσολαβητής του ΟΗΕ και του Αραβικού Συνδέσμου Λάκνταρ Ιμπραχίμι έφτασε να δηλώσει ότι ο Άσαντ δεν επιθυμεί συμβιβασμό. Από την όλη διαδικασία της Γενεύης, οι Αμερικάνοι οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι αν δεν αλλάξει ο συσχετισμός στο πεδίο της μάχης δεν πρόκειται να επιτευχθεί συμβιβασμός. Γιατί εξαρχής οι ΗΠΑ στη Συρία επιθυμούσαν μια πολιτική διευθέτηση της κρίσης, κι όχι μια κατάρρευση του κράτους, όπως έγινε στο Ιράκ και τη Λιβύη. Φοβούνται πολύ ότι μια τέτοια κατάρρευση θα απειούσε τα δικά τους συμφέροντα αλλά και των συμμάχων τους στην περιοχή (Ισραήλ, Σ. Αραβία κτλ). Για να γίνει εφικτός ο συμβιβασμός, πρέπει να απομακρυνθεί μεν η οικογένεια Άσαντ από την εξουσία, αλλά να διασφαλιστεί η συνέχεια του κράτους. Η ανάλυση ότι η αλλαγή στο πεδίο της μάχης θα ανοίξει τον δρόμο στον συμβιβασμό, μπορεί να εξηγήσει τις πληροφορίες ότι η αντιπολίτευση ετοιμάζει αντεπίθεση με την επιμελητειακή υποστήριξη των ΗΠΑ.
Το τελευταίο διάστημα έχουμε και μάχες μεταξύ διαφορετικών ομάδων της αντιπολίτευσης. Τι ακριβώς συμβαίνει; Επιχειρεί μέρος της αντιπολίτευσης να διώξει την Αλ Κάιντα από τη Συρία;
Η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Η επίθεση έγινε εναντίον του ISIL (Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε). Το ISIL όμως δεν αναγνωρίζεται από τον διάδοχο του Μπιν Λάντεν Ζαουάχρι ως το franchise της Αλ Κάιντα στη Συρία. Ο Ζαουάχρι αναγνωρίζει το Μέτωπο Αλ Νούσρα, το οποίο συμμετείχε στην επίθεση στο ISIL. Την ίδια στιγμή δρα το Ισλαμικό Μέτωπο, οργάνωση-ομπρέλα που περιλαμβάνει δυνάμεις από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα μέχρι τους σαλαφίτες και χρηματοδοτείται από το Κατάρ. Επίσης, υπάρχουν μια σειρά μικρότεροι συνασπισμοί, όπως το Επαναστατικό Μέτωπο. Η επίσημη αντιπολίτευση χρηματοδοτείται από τη Σαουδική Αραβία. Η αντιπαλότητα μεταξύ Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας επηρεάζει τη συριακή κατάσταση, όπως ακριβώς και στην Αίγυπτο. Η εικόνα είναι σύνθετη, λοιπόν. Από τη μεριά τους οι ΗΠΑ είδαν στην επίθεση στο ISIL τη διάθεση της αντιπολίτευσης να συγκρουστεί με τους πλέον ακραίους ισλαμιστές, πράγμα που αποφεύγει το καθεστώς. Το καθεστώς επιλέγει σταθερά να επιτίθεται σε πιο μετριοπαθείς δυνάμεις. Το γενικό πλαίσιο πάντως είναι ότι η άνευ προηγουμένου βία του Άσαντ, που ισοπεδώνει ολόκληρες πόλεις, έχει οδηγήσει στην απόλυτη καταστροφή. Η Συρία μοιάζει με τη Γερμανία στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – μόνο που τη Γερμανία την είχαν καταστρέψει οι Σύμμαχοι, και όχι η ίδια η κυβέρνηση της. Πρόκειται για τρέλα. Από όποια αριστερή ή ανθρωπιστική οπτική κι αν δει κανείς το ζήτημα, αυτός ο πόλεμος πρέπει να σταματήσει τώρα. Ειδικά για τις προοδευτικές δυνάμεις, ο τερματισμός του πολέμου και η πτώση του καθεστώτος είναι απαραίτητες συνθήκες για να βγουν ξανά μπροστά.
Το μόνο θετικό φαίνεται να είναι το ότι τελικά ο πόλεμος μάλλον δεν επεκτείνεται στον Λίβανο.
Ο βασικός λόγος είναι ότι καμιά από τις βασικές δυνάμεις του Λιβάνου δεν έχει συμφέρον να ξεκινήσει έναν πόλεμο. Ο φιλοδυτικός συνασπισμός 14 Μάρτη (υπό τον Χαρίρι) γνωρίζει ότι η Χεζμπολά είναι πολύ πιο ισχυρή στρατιωτικά απ’ αυτόν. Επομένως δεν πρόκειται να ξεκινήσει ένοπλη σύγκρουση. Από την άλλη, η Χεζμπολά δεν θέλει τον εμφύλιο γιατί ήδη εμπλέκεται στη Συρία κι έχει το Ισραήλ στην πλάτη της. Εάν αρχίσει πόλεμος στον Λίβανο, η Χεζμπολά θα πρέπει να απαγκιστρωθεί από την Συρία. Επιπλέον, η άνοδος του Ροχάνι στην ηγεσία του Ιράν, ανάγκασε τον ανώτατο άρχοντα της χώρας Χαμεμεΐ να δεχτεί μια στροφή της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής, εγκαταλείποντας τη σκληρή γραμμή Αχμαντινετζάν. Εξέλιξη που συνδέεται βέβαια με τις οικονομικές κυρώσεις της Δύσης. Στην εκλογή Ροχάνι, η κυβέρνηση Ομπάμα είδε την ευκαιρία που έψαχνε για να εφαρμόσει τον αρχικό της σχεδιασμό, δηλαδή να διαπραγματευτεί κάποια συμφωνία με το Ιράν. Αυτός ο σχεδιασμός είχε παγώσει μετά την καταστολή του «Πράσινου Κινήματος» της ιρανικής αντιπολίτευσης το 2009. Η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν εξοργίζει το Ισραήλ, που επιμένει στη γραμμή της σύγκρουσης.
Ως πού μπορεί να φτάσει αυτή η προσέγγιση Μπορεί να καταλήξει σε μια συνολική διευθέτηση των ζητημάτων της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας;
Δεν είναι απίθανο. Το Συριακό είναι ένα από τα ζητήματα που διχάζουν τις δύο χώρες. Ο συριακός εμφύλιος όμως στοιχίζει δισεκατομμύρια στο Ιράν, μιας και το καθεστώς Άσαντ δεν έχει πλέον δικά του εισοδήματα. Επιπλέον, οι κυρώσεις δημιουργούν μεγάλο πρόβλημα στην ιρανική οικονομία. Ο Ροχάνι και οι άνθρωποί του θα ήθελαν να απαλλαγούν από το συριακό βάρος, αν διασφάλιζαν βέβαια τα στρατηγικά συμφέροντα του Ιράν. Επομένως, θα μπορούσαν να συζητήσουν έναν συμβιβασμό, τον οποίο έτσι κι αλλιώς αναζητούν οι ΗΠΑ.
Ως συνήθως, το Ισραήλ προσπαθεί να δυναμιτίσει κάθε προσπάθεια συμβιβασμού στη Μέση Ανατολή.
Όντως. Μην ξεχνάτε ότι στο Ισραήλ κυβερνάει μια ακροδεξιά συμμαχία. Σαν να συμμετείχε στη δικιά σας κυβέρνηση η Χρυσή Αυγή μαζί με τη δεξιά πτέρυγα της Νέας Δημοκρατίας… Ο υπουργός Εξωτερικών Λίμπερμαν είναι ανοιχτά ρατσιστής και φασίστας. Εδώ και χρόνια η ισραηλινή κυβέρνηση πιέζει για να εξαπολυθεί πόλεμος στο Ιράν. Οι New York Times αποκάλυψαν ότι λίγους μήνες πριν το τέλος της θητείας του Μπους, το Ισραήλ ζήτησε πράσινο φως για να επιτεθεί στο Ιράν. Το επιχείρημα των Ισραηλινών ήταν να τους δοθεί η ευχέρεια να δημιουργήσουν τετελεσμένα πριν αλλάξει η κατάσταση στον Λευκό Οίκο. Ο Μπους αρνήθηκε, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ δεν είναι σε θέση να διεξάγουν πόλεμο εναντίον του Ιράν. Το Ιράκ αποτέλεσε γι’ αυτές καταστροφική ήττα, μεγαλύτερη κι απ’ αυτή του Βιετνάμ, δεδομένου των πολιτικών διακυβευμάτων στη Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ έχουν αποδυναμωθεί στην περιοχή και το Ιράν δεν είναι μικρή χώρα. Το Ισραήλ συνεχίζει να πιέζει γι’ αυτόν τον πόλεμο τον οποίο οι ΗΠΑ δεν θέλουν. Φτάνουμε λοιπόν στην αντιπαράθεση Ομπάμα-Νετανιάχου, την οποία δεν μπαίνουν στον κόπο καν να κρύψουν. Βέβαια υπάρχουν όρια: η κυβέρνηση Ομπάμα μπορεί να αντιστέκεται στην ισραηλινή πίεση, αλλά δεν είναι αρκετά τολμηρή για να επιβάλει στο Ισραήλ αλλαγή πολιτικής για το Παλαιστινιακό.
Τις προάλλες, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους από το Κατάρ. Ο Μόρσι έπεσε και ο Ερντογάν αντιμετωπίζει κύμα διαδηλώσεων. Το Κατάρ και η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι πια στη γωνία στον αραβικό-ισλαμικό κόσμο;
Το Κατάρ διέπραξε ύβριν μετά το 2011. Το Κατάρ και η Αδελφότητα θεώρησαν ότι είχε φτάσει η ώρα τους. Οι δυνάμεις της Αδελφότητας προωθούνταν παντού και το Κατάρ τις χρηματοδοτούσε αφειδώς. Αλλά υπήρξε ισχυρό κύμα αντίστασης εναντίον και των δύο. Στη Λιβύη οι Αδελφοί ηττήθηκαν. Στην Αίγυπτο, το πραξικόπημα που με την αμέριστη στήριξη της Σαουδικής Αραβίας, έριξε τον Μόρσι, αποτέλεσε βαρύτατο πλήγμα για το Κατάρ. Οι εξελίξεις αυτές συνδέονται με την απόφαση του εμίρη του Κατάρ σεΐχη Χαμάντ να παραδώσει την εξουσία στον γιο του, πράγμα ασυνήθιστο για τις μοναρχίες του Κόλπου. Όμως, η μεταβίβαση της εξουσίας δεν είναι αρκετή για τους Σαουδάραβες που θέλουν πλήρη ευθυγράμμιση του Κατάρ στην πολιτική τους.
Ποια είναι τώρα η διαφορά μεταξύ Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας; Η Σαουδική Αραβία κρατάει σταθερά το ρόλο μιας συντηρητικής αντιδραστικής δύναμης. Όταν άρχισαν οι αραβικές εξεγέρσεις, η αυτόματη στάση των Σαουδαράβων ήταν να υποστηρίξουν τα καθεστώτα. Είχαν μάλιστα οργιστεί με την ανατροπή του Μουμπάρακ και κατηγόρησαν τις ΗΠΑ για το ότι είχε επιτρέψει στον αιγυπτιακό στρατό να το πράξει. Το Κατάρ εκφράζει μια διαφορετική γραμμή. Το Κατάρ, λόγω και της ένταξης του εμίρη στην Αδελφότητα, επέλεξε τη γραμμή της ενσωμάτωσης των εξεγέρσεων, όχι της σύγκρουσης μαζί τους. Όταν η Ουάσιγκτον αντιλήφθηκε ότι η αναταραχή δεν μπορούσε να σταματήσει, προσχώρησε στη γραμμή της ενσωμάτωσης, συνάπτοντας συμμαχία με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα με τη μεσολάβηση του Κατάρ. Η αποτυχία της Αδελφότητας κλόνισε το Κατάρ. Η Ουάσιγκτον δεν έχει εγκαταλείψει πλήρως τη γραμμή σύμπλευσης με την Αδελφότητα. Εμφανίζεται ενοχλημένη από την αιματηρή καταστολή των Αδερφών στην Αίγυπτο. Θα προτιμούσε έναν συμβιβασμό μεταξύ Μόρσι και στρατού, θεωρώντας ότι η σύγκρουση μακροπρόθεσμα θα αποσταθεροποιήσει την Αίγυπτο. Ίσως έχουν δίκιο. Η κατάσταση στην Αίγυπτο παραμένει πολύ ασταθής και ο στρατηγός Σίσι δεν είναι το τέλος του δρόμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις τελευταίες εβδομάδες έχουμε ένα ξαφνικό κύμα απεργιών σε όλους του τομείς. Το αιγυπτιακό καζάνι εξακολουθεί να βράζει.
Γιατί πιστεύετε ότι ο Σίσι δεν είναι το τέλος του δρόμου για την Αίγυπτο;
Ο Σίσι είχε πολλές αμφιβολίες για το αν θα έπρεπε να είναι υποψήφιος για την προεδρία. Θα προτιμούσε να κινεί τα νήματα από το παρασκήνιο. Κινδυνεύει να χάσει τις ασφαλείς θέσεις του αρχηγού του στρατού και του υπουργού Άμυνας χάριν της επισφαλούς θέσης του Προέδρου της Δημοκρατίας. Είναι αναγκασμένος όμως να το κάνει, γιατί δεν υπάρχει εναλλακτική λύση για το κατεστημένο – πόσο μάλλον όταν ο αριστερός νασερικός Σαμπάχι έχει ήδη ανακοινώσει τη δικιά του υποψηφιότητα. Μια εκλογή Σαμπάχι θα ήταν αδιανόητη για τις ελίτ, όχι μόνο της Αιγύπτου αλλά όλης της περιοχής. Ο Σίσι θα εκλεγεί λοιπόν, αλλά θα καεί όπως οι προηγούμενοι πρόεδροι που ακολούθησαν τον Μουμπάρακ. Οι βασικές αιτίες που πυροδότησαν τις αραβικές εξεγέρσεις ήταν κοινωνικές και οικονομικές. Όσοι ακλουθούν τις ίδιες πολιτικές που κυριαρχούσαν πριν τους ξεσηκωμούς, είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν. Δεν μπορεί να βρεις διέξοδο από την κρίση ακολουθώντας την πολιτική που σε οδήγησε σε αυτήν. Χρειάζεσαι ριζοσπαστική αλλαγή.
Τη συνέντευξη πήρε ο Γιάννης Αλμπάνης
Πρόσφατα σχόλια