Δημοσιεύτηκε στο News247 τον Οκτώβριο του 2022.
Δεν πρέπει να ωραιοποιούμε τις καταστάσεις. Η συμφωνία της Τουρκίας με την κυβέρνηση της Τρίπολης, η οποία προβλέπει ότι τουρκικά πλοία θα μπορούν να κάνουν έρευνες για υδρογονάνθρακες στη «λιβυκή ΑΟΖ»:
- αποτελεί επικίνδυνη εξέλιξη που ενδέχεται να ανεβάσει τη στρατιωτική ένταση στη Μεσόγειο,
- συνιστά σοβαρή ήττα της ελληνικής διπλωματίας,
- είναι επιζήμια περιβαλλοντικά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμφωνία που υπέγραψε ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, με τον Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά, πρωθυπουργό της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (δηλαδή της μίας εκ των δύο λιβυκών κυβερνήσεων) επιτρέπει και τις γεωτρήσεις από την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων στη «λιβυκή ΑΟΖ».
Η περιβαλλοντική διάσταση
Η περιβαλλοντική διάσταση υποτιμάται συνήθως στις γεωπολιτικές συζητήσεις. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση είναι όσο πιο λανθασμένη γίνεται. Η συνέχιση της ενεργειακής εξάρτησης των κοινωνιών μας από τα ορυκτά καύσιμα οξύνει την κλιματική κρίση. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η συνεπαγόμενη άνοδος της στάθμης της θάλασσας συνιστούν θανάσιμη απειλή για τις μεσογειακές χώρες. Ολόκληρες περιοχές θα ερημοποιηθούν, ενώ τα νησιά και οι παράλιοι οικισμοί θα απειληθούν με πλημμύρες.
Για να το πούμε πιο απλά: Αν δεν αναταχθεί η κλιματική κρίση, η συζήτηση για τις ΑΟΖ και τα κυριαρχικά δικαιώματα μικρή σημασία θα έχει, γιατί ο κόσμος μας θα είναι τελείως διαφορετικός (και ζοφερός) από αυτόν στον οποίο ζούμε σήμερα. Κατά συνέπεια, τα όποια σχέδια (από όπου και αν προέρχονται) για νέες εξορύξεις, βλάπτουν το περιβάλλον και υπονομεύουν το μέλλον.
Το τουρκολιβυκό σύμφωνο
Βέβαια από τη σκοπιά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, οι κίνδυνοι από τη νέα τουρκολιβυκή συμφωνία μοιάζουν πολύ κοντινοί από ό,τι η απειλή της κλιματικής κρίσης. Κατ’ αρχάς, η συμφωνία επιβεβαιώνει το στάτους τη Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης με σημαίνοντα ρόλο στη Μεσόγειο. Οι αναγωγές στο οθωμανικό παρελθόν είναι προφανώς άστοχες. Εντούτοις, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία δεν είναι πλέον αυτή που ήταν πριν τον Ερντογάν.
Το δεύτερο (και πιο επείγον) ζήτημα για το ελληνικό ΥΠΕΞ είναι ότι η νέα συμφωνία «πατάει» πάνω στο παράτυπο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019. Το μνημόνιο αυτό θεωρείται παράτυπο, γιατί πρόκειται για συμφωνία οριοθέτησης των ΑΟΖ Τουρκίας και Λιβύης που δεν λαμβάνει υπόψη την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Κατά το μνημόνιο και τη νέα τουρκολιβυκή συμφωνία, τα ελληνικά νησιά (της Κρήτης συμπεριλαμβανομένης) δεν έχουν καθόλου ΑΟΖ. Έχει δε μεγάλη σημασία (και όχι μόνο συμβολική) ότι η συμφωνία και το μνημόνιο αφορούν περιοχές δυτικά του 28ου Μεσημβρινού.
Τυχόν τουρκικές έρευνες σε θαλάσσιες περιοχές που θα μπορούσαν να εμπίπτουν στην ΑΟΖ της Κρήτης, δύνανται να προκαλέσουν νέες στρατιωτικές εντάσεις -αναλόγως βέβαια και της ελληνικής στάσης.
Η αποτυχία
Από όποια μεριά και αν το δεις κανείς, η αδυναμία να αποτραπεί η νέα τουρκολιβυκή συμφωνία συνιστά σοβαρή αποτυχία της ελληνικής εξωτερικής πολιτική. Προφανώς, δεν ήταν εύκολο να αποτραπεί, αφού η Τουρκία στηρίζει στρατιωτικά την κυβέρνηση της Τρίπολης. Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Σωτήρης Ρούσσος επισημαίνει ότι στη Λιβύη «πραγματική επιρροή έχουν εκείνες οι χώρες που έχουν δυνάμεις στο έδαφος ή παίρνουν μέρος (π.χ. με αεροπορικές επιχειρήσεις) στις συγκρούσεις ή που έχουν πραγματική δυνατότητα να πάρουν μέρος (Τουρκία, Ρωσία, ΗΑΕ, Αίγυπτος Γαλλία και ΗΠΑ). Συνεπώς το να παίρνει μια χώρα το μέρος μιας πλευράς χωρίς στρατιωτικό αντίκρισμα δεν της δίνει καμία επιρροή, απλά περιπλέκει τα πράγματα».
Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε ούτε την αβελτηρία του Νίκου Δένδια τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης της ΝΔ, όταν η κυβέρνηση της Τρίπολης ζητούσε διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα, ούτε τη φαιδρή υποδοχή του πολέμαρχου Χαφτάρ στην Αθήνα ως… αρχηγού κράτους.
Η σύνδεση με τις ΗΠΑ
Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα αν λάβουμε υπόψη ότι η «λιβυκή αποτυχία» συνέβη τη στιγμή που ο βασικός στόχος της εξωτερικής πολιτικής Μητσοτάκη έχει επιτευχθεί. Η υβέρνηση προσδέθηκε απόλυτα στο αμερικανικό άρμα με στόχο να μετατραπεί η Ελλάδα σε προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης και να αναβαθμιστεί η θέση της στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Μέσω αυτή της αναβάθμισης υποτίθεται ότι η Ουάσιγκτον θα ασκούσε πιέσεις στην Τουρκία ώστε αυτή να είναι πιο συγκρατημένη. Η κυβέρνηση έκανε ό,τι της ζητήθηκε από τις ΗΠΑ στέλνοντας ακόμα και τεθωρακισμένα στο Κίεβο. Αυτή τη στιγμή όντως η θέση της Ελλάδας έχει αναβαθμιστεί στο ΝΑΤΟ και η εικόνα της κυβέρνησης στην Ουάσιγκτον είναι εξαιρετική. Οι Αμερικανοί δεν βάζουν φρένο όμως στον Ερντογάν ούτε καν για να μην ανοίγει νέα μέτωπα.
Την παραμονή της υπογραφής της τουρκολιβυκής συμφωνίας, ο εκπρόσωπος της τουρκικής προεδρίας, Ιμπραήμ Καλίν, συναντήθηκε στην Κωνσταντινούπολη με το σύμβουλο εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, Τζέικ Σάλιβαν. Είναι προφανές ότι ο Σάλιβαν σε καμιά περίπτωση δεν άναψε «κόκκινο φως» στον Καλίν για τη συμφωνία. Μάλιστα, ο Καλίν μετέβη στην Τρίπολη για τις υπογραφές.
Η δήλωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ
Αργά το βράδυ της Τρίτης εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δήλωσε: «Σημειώνουμε ότι η προσωρινή κυβέρνηση της Λιβύης υποχρεούται σύμφωνα με τις διατάξεις του οδικού χάρτη του Φόρουμ για τον Πολιτικό Διάλογο στη Λιβύη (LPDF) να μην εξετάζει νέες συμφωνίες που βλάπτουν τη σταθερότητα των εξωτερικών σχέσεων του λιβυκού κράτους ή του επιβάλλουν μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις. Θα σας παραπέμψουμε στις κυβερνήσεις της Τουρκίας και της Λιβύης για το αποτέλεσμα των πρόσφατων συζητήσεων. Καλούμε όλα τα μέρη να απέχουν από ενέργειες που κινδυνεύουν να αυξήσουν τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο».
Η δήλωση αυτή ασφαλώς αποτελεί μια ευνοϊκή χειρονομία προς την ελληνική πλευρά. Από τη στιγμή όμως που γίνεται μετά την υπογραφή της συμφωνίας (την οποία οι Αμερικανοί προφανώς γνώριζαν), αναφέρεται αποκλειστικά στη Λιβύη και παραπέμπει εκ νέου στις δύο κυβερνήσεις, δεν μεταβάλλει την κατάσταση στο πεδίο.
Το «καλό παιδί»
Το να κάνεις το «καλό παιδί» στις εκάστοτε Μεγάλες Δυνάμεις δεν σημαίνει ότι αυτές θα έρθουν να σε προστατεύσουν στα δύσκολα. Είναι κοινός τόπος ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις χαράσσουν την πολιτική τους με βάση αυτό που κρίνουν συμφέρον και όχι στη βάση της ανταπόδοσης καλών υπηρεσιών. Στην Ελλάδα έχουμε τη σχετική (πολύ πικρή) εμπειρία από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.¨
Επομένως, προκαλεί πραγματική απορία το τι ακριβώς περίμενε από τις ΗΠΑ η κυβέρνηση Μητσοτάκη, επιλέγοντας την τακτική του «καλού παιδιού της Δύσης», αντί μιας συνεκτικής στρατηγικής επίλυσης της διένεξης με την Τουρκία, με απόληξη το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Γιάννης Αλμπάνης