Την ήττα της Νέας Δημοκρατίας στον Β’ Γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών λίγοι-ες την περίμεναν – τουλάχιστον στην έκταση που αυτή τελικά πήρε. Ακόμα λιγότεροι-ες περίμεναν ότι ο Κώστας Μπακογιάννης θα έχανε από τον Χάρη Δούκα τον δήμο Αθηναίων και μάλιστα με μεγάλη διαφορά.
Τα στοιχεία της έκπληξης
Η ήττα Μπακογιάννη αποτελεί μια από τις πιο μεγάλες εκλογικές εκπλήξεις των τελευταίων ετών για πέντε λόγους:
1. Ο Κώστας Μπακογιάννης δεν ήταν απλώς το μεγάλο φαβορί, αλλά εθεωρείτο σίγουρος νικητής.
2. Οι δημοτικές εκλογές έλαβαν χώρα μόλις τρεισήμισι μήνες μετά τις βουλευτικές εκλογές στις οποίες η Νέα Δημοκρατία κατήγαγε περιφανή νίκη, σημειώνοντας στην Α’ Αθήνας ένα εντυπωσιακό 43,27%.
3. Οι έρευνες δεν κατέγραφαν κάποιο εντυπωσιακό ρεύμα εναντίον του απερχόμενου δημάρχου, αν και η ζημιά που του είχε κάνει το φιάσκο του Μεγάλου Περιπάτου ήταν εμφανής.
4. Η διαφορά μεταξύ Μπακογιάννη και Δούκα στον πρώτο γύρο ήταν 27,16 μονάδες (41,35% – 14,19%). Γενικά μια τόσο μεγάλη διαφορά θεωρείται αδύνατο να καλυφθεί. Ας αναλογιστούμε ότι ο Μπακογιάννης στον πρώτο γύρο είχε πάρει τριπλάσιες ψήφους από τον Δούκα.
5. Η επίδοση του Δούκα στον δεύτερο γύρο θα γίνει σημείο αναφοράς για τις αυτοδιοικητικές εκλογές. Ο εκλεγείς δήμαρχος υπερτριπλασίασε τις ψήφους του (64.055 στον δεύτερο γύρο από 19.842 στον πρώτο), την ώρα που ο αντίπαλός του όχι μόνο δεν κέρδισε ψηφοφόρους άλλων υποψηφίων, αλλά έχασε 7.397 ψήφους (50.403 στο δεύτερο γύρο από 57.800 στον πρώτο).
Η συμμετοχή
Τι συνέβη; Δεν είναι παράδοξο να μην καταγράφεται ρεύμα ανατροπής Μπακογιάννη και οι κάλπες να βγάζουν περιφανή νίκη Δούκα; Έκαναν λάθος οι έρευνες;
Κατά τη γνώμη μου, ένα από τα ερμηνευτικά κλειδιά για το αποτέλεσμα της Αθήνας είναι η χαμηλή συμμετοχή. Η συμμετοχή ήταν 26,73% στον δεύτερο γύρο και 32,32% στον πρώτο. Το 2019 όταν οι εκλογές είχαν συμπέσει με τις ευρωεκλογές, η συμμετοχή στον πρώτο γύρο ήταν 46,76% και στον δεύτερο 33,42%. Βλέπουμε δηλαδή ότι στον δεύτερο γύρο του 2019 που έγινε μετά τις ευρωεκλογές, η συμμετοχή ήταν σε ανάλογο (πολύ χαμηλό) επίπεδο με αυτό του 2023.
Οι έρευνες κατέγραφαν ένα γενικό κλίμα αδιαφορίας, η οποία εκφράστηκε κατά κύριο λόγο στη μεγάλη αποχή. Αν υπήρχε γενικά μέσα στην κοινωνία ρεύμα ανατροπής Μπακογιάννη, θα είχε εκφραστεί με αύξηση της συμμετοχής και με μικρότερη διαφορά στον πρώτο γύρο του απερχόμενου δημάρχου από τους ανθυποψηφίους του.
Η κινητοποίηση
Οι εκλογές όμως δεν κρίνονται από το «γενικό κλίμα», αλλά από τις διαθέσεις του συγκεκριμένου κοινού που θα προσέλθει στις κάλπες. Στις πρόσφατες εσωκομματικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ η Έφη Αχτσιόγλου είχε σαφές προβάδισμα τόσο στο σύνολο του εκλογικού σώματος του ΣΥΡΙΖΑ όσο κι εν γένει στον κόσμο της Κεντροαριστεράς. Στο συγκεκριμένο όμως κοινό που πήγε να ψηφίσει, ο Κασσελάκης θριάμβευσε, όπως αναμενόταν άλλωστε. Το κρίσιμο στοιχείο λοιπόν στα συγκεκριμένα και σχετικά περιορισμένα εκλογικά σώματα είναι ποιος θα πετύχει τη μεγαλύτερη κινητοποίηση των ψηφοφόρων. Δεδομένης μάλιστα της χαμηλής εκλογικής συμμετοχής και της περιρρέουσας αδιαφορίας για τα πολιτικά πράγματα, επιμέρους κοινωνικές και πολιτικές ομάδες με υψηλή ικανότητα κινητοποίησης, προσλαμβάνουν αυξημένη εκλογική σημασία, σαφώς μεγαλύτερη από τη πραγματική πληθυσμιακή βαρύτητά τους.
Η νίκη Δούκα κρίθηκε στην ικανότητά του να κινητοποιήσει στον δεύτερο γύρο το σύνολο σχεδόν των ψηφοφόρων που δεν ψήφισαν Μπακογιάννη στον πρώτο.
Η νίκη Δούκα
Η πολύ επιτυχής κινητοποίηση Δούκα οφείλεται κυρίως σε τρεις λόγους.
Πρώτον, μπορεί στο γενικό κοινό να μην καταγραφόταν κλίμα ανατροπής Μπακογιάννη, αλλά συγκεκριμένες ομάδες πολιτών, ήταν πολύ δυσαρεστημένες με τον απερχόμενο δήμαρχο. Το χάος που προκάλεσε ο Μεγάλος Περίπατος στην Πανεπιστημίου, η έκρηξη των ενοικίων από το ανεξέλεγκτο Airbnb, η αχαλίνωτη τουριστικοποίηση της πόλης και η ακραία επιχείρηση gentrification (εξευγενισμού) των Εξαρχείων προκάλεσαν την αντίδραση κοινωνικών ομάδων που έχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ τους, αλλά έχουν δύο κοινά: κινούνται στο κέντρο της Αθήνας τους και διαθέτουν υψηλό κοινωνικό κεφάλαιο, με αποτέλεσμα να λειτουργούν ως «πολλαπλασιαστές» πολιτικών τοποθετήσεων. Από το Κολωνάκι έως τα Εξάρχεια, ο Μπακογιάννης έχασε το Κέντρο και βρέθηκε αντιμέτωπος με μια παράδοξη αθηναϊκή συμμαχία.
Δεύτερον, η επιλογή Μητσοτάκη να κομματικοποιήσει τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών υιοθετώντας μάλιστα ακραία ρητορεία, έφερε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα: συσπείρωσε τους ψηφοφόρους της αντιπολίτευσης απέναντι στους κυβερνητικούς υποψηφίους.
Αυτήν την πολύ δεξιά κεντρικοπολιτική γραμμή υλοποίησε στην Αθήνα ο Μπακογιάννης, προσπαθώντας να συνδέσει τον Δούκα με τη βία, επιτιθέμενος στην Κούρτοβικ και παίζοντας με τη θεωρία των δύο άκρων. Το αποτέλεσμα ήταν να εξοργίσει τόσο τους κεντρώους όσο και τους αριστερούς, φέρνοντάς τους στην κάλπη του Δούκα.
Τρίτον, ο Δούκας αποδείχτηκε ο κατάλληλος άνθρωπος, στην κατάλληλη θέση, την κατάλληλη στιγμή. Το παράδοξο είναι πως εκείνα ακριβώς τα χαρακτηριστικά του που παλιότερα θα θεωρούνταν μεγάλα μειονεκτήματα για έναν πολιτικό, αποδείχτηκαν τα κυριότερα assets του:
- Το ότι ήταν μέχρι τώρα άγνωστος στο ευρύ κοινό τον κατέστησε εκπρόσωπο του αιτήματος ανανέωσης του πολιτικού προσωπικού.
- Το ότι είναι άνθρωπος χαμηλών τόνων διευκόλυνε τη συσπείρωση ψηφοφόρων από διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους που δεν είδαν στη συμπεριφορά του το ξεπερασμένο και ενοχλητικό πια στυλ του «ορθόδοξου ΠΑΣΟΚ».
- Το ότι διατηρεί το ακαδημαϊκό ύφος, ερμηνεύτηκε από τους ψηφοφόρους ως ένδειξη σοβαρότητας και διοικητικής επάρκειας.
Όσα μοιάζουν παράδοξα στην ήττα Μπακογιάννη ίσως συνιστούν χαρακτηριστικά μιας καινούργιας πολιτικής περιόδου, στην οποία τώρα μπαίνουμε και την οποία μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε.
Γιάννης Αλμπάνης